Κορομηλά, Από τον Θρακικό Βόσπορο έως την Κολχίδα: ο Πόντος 23α (1987)
[Οπτικοακουστικό υλικό]
Τίτλος
Κορομηλά, Από τον Θρακικό Βόσπορο έως την Κολχίδα: ο Πόντος 23α (1987)
Υπότιτλος
Ταξιδεύοντας στον χώρο και τον χρόνο, θα ανηφορήσουμε σήμερα μέχρι τα σκοτεινά δάση και το όρος Μελά στα νότια της Τραπεζούντας
Είδος
Audio / Ακουστικό
Χαρακτηρισμός
Χαρακτηρισμός
Ραδιοφωνική εκπομπή.
© ΑΠΑΝ
Ναι
Χρόνος εγγραφής
1987
Γλώσσες
Ελληνικά
Διάρκεια
56΄
Θέμα / Σύνοψη / Τόποι
Η Ιερά Αυτοκρατορική Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου του όρους Μελά και η Μονή του Αγίου Ιωάννη του όρους Ζαβουλών
Το πρώτο μέρος της εκπομπής (τα 40 πρώτα λεπτά) είναι αφιερωμένα στο σημαντικότερο μοναστικό κέντρο του Πόντου, την Παναγία του όρους Μελά. Περιγράφεται το μαγευτικό βουνό με τα ορθοκομμένα βράχια, το άγριο δάσος με τις οξιές, τις βαλανιδιές, τις κρανιές, τα έλατα, τις ενδογενείς αζαλέες με τα λαμπρά κίτρινα άνθη τους (azalea Pontica) και τα ενδογενή ροδόδενδρα (rhododendron Ponticum) με τα τριανταφυλλόχρωμα λουλούδια (είδη που ενθουσίασαν τον φυσιοδίφη Τουρνεφόρ), τη μαύρη πεύκη, τους βουερούς χειμάρρους μέσα στις φτελιές, αυτά τα τοπία που σε συνεπαίρνουν μέχρι να φανεί το σεπτό κουφάρι του ποντιακού ελληνισμού στην κόψη του κατακόρυφου βράχου. Ακολουθούν τα ιστορικά τόσο για την πρώτη εποχή της μονής, όταν ήταν ακόμα ασκηταριό, όσο, και κυρίως, για την εποχή των Μεγαλοκομνηνών της Τραπεζούντας, όταν το ίδρυμα αποκτάει τα προνόμια και τον χαρακτήρα τα οποία διατηρεί μέχρι τα τέλη της Οθωμανικής εποχής. Αν και η ίδρυση του μοναστικού κέντρου ανάγεται στα 1280, όταν βασίλευε ο Ιωάννης Β΄, νέος κτήτωρ θεωρείται ο Αλέξιος Γ΄(1349-1390), ο επιφανέστερος ίσως των Μεγάλων Κομνηνών, ο οποίος, ύστερα από θαυματουργή παρέμβαση της Παναγίας, σώθηκε από φοβερή καταιγίδα, όπου παραλίγο θα καταποντιζόταν το πλοίο του. Ο Αλέξιος ανακαίνισε «το εν τω όρει Μελά Ανάκτορον» της Παναγίας, έχτισε τείχη, πύργους και κελιά, μεγάλωσε τον υπόσκαφο ναό, κάλυψε με αγιογραφίες τους βράχους του σπηλαίου κι έγραψε στη θύρα «Κομνηνός Αλέξιος εν Χριστώ σθένων, Πιστός Βασιλεύς, Στερρός, Ένδοξος, Μέγας, Αεισέβαστος, Ευσεβής, Αυτοκράτωρ Πάσης Ανατολής τε και Ιβηρίας, κτίτωρ πέφυκε της Μονής ταύτης νέος». Τα προνόμια με τα οποία προίκισε ο Αλέξιος Γ´ τη Σουμελά ανανεώθηκαν με φιρμάνια από τους Σουλτάνους μετά το 1461 και διατηρήθηκαν έως τον Φεβρουάριο του 1923, όταν οι τελευταίοι Σουμελιώτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον ιερό βράχο.
Σημαντικοί χορηγοί της Σουμελά στη διάρκεια της Οθωμανικής εποχής υπήρξαν και οι Φαναριώτες πρίγκιπες των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών (Βλαχίας και Μολδαβίας), μεταξύ των οποίων οι ποντιακής καταγωγής Υψηλάντηδες, καθώς και οι ρωμαίικες κοινότητες του Καυκάσου, της Κριμαίας και της τσαρικής Ρωσίας. Όλοι προσέφεραν χρήματα και πολύτιμα κειμήλια, ενώ η τρίτη εποχή ανάπτυξης της μονής ήταν οι τέσσερεις τελευταίες δεκαετίες του 19ου (μετά το 1860), όταν οικοδομούνται πολλά από τα κτίσματα που σώζονται ερειπωμένα μέχρι σήμερα, μεταξύ των οποίων το Υδραγωγείο και ο τετραώροφος Ξενώνας. Να σημειωθεί ότι η εκπομπή έγινε το 1988, δηλαδή πριν αρχίσει καν να συζητείται η ιδέα της «αναστήλωσης-ανακαίνισης» του μνημείου. Έτσι, καταγράφει την συγκλονιστική αίσθηση του άκτιστου και του κτιστού κόσμου της Σουμελά, μια μοναδική ψυχική εμπειρία που χάθηκε για πάντα μετά τις επεμβάσεις που έγιναν με τα ανακαινιστικά έργα του 1998-2002.
Το δεύτερο μέρος της ωριαίας εκπομπής (μετά τα 40 λεπτά) είναι αφιερωμένο στη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου του όρους Ζαβουλών (Μονή Ιωάννη Βαζελώνος), ένα ακόμα βυζαντινό μοναστήρι που βρίσκεται στον σύγχρονο Νομό Τραπεζούντας και σε υψόμετρο 1.300 μ. Η μονή, που έλεγχε την περιοχή Χορτοκόπιν και την κλεισούρα της Χασδένιχας, βρίσκεται κι αυτή μέσα σε πυκνά δάση, 47 χλμ νοτιοανατολικά της Τραπεζούντας / Trabzon. Ο «Αϊ-Γιάννης του Δάσους», όπως τον έλεγαν οι ένοπλοι Πόντιοι της Παλαιοματσούκας, ήταν το δικό τους μοναστήρι, το κέντρο της αντίστασης όσων κράτησαν ελληνική την περιοχή από το 1071 μέχρι το 1923. Η Μονή Βαζελώνος κατακάηκε το 1905, αλλά η Παλαιοματσούκα διατηρούσε ακόμα 500 ελληνικά τοπωνύμια το 1959, εκ των οποίων τα 330 αναφέρονται σε βυζαντινά κείμενα της μονής, όπως απέδειξαν οι επιτόπιες μελέτες του Ζερζελίδη και του βυζαντινολόγου Μπράϊερ (Anthony Bryer).
>>>> Δείτε Κάτοψη της Μονής, Χάρτες και Φωτογραφίες στο Συνοδευτικό Υλικό, καθώς και την Ταυτότητα της Μονής Σουμελά (στο: Συνδέεται με)
Το πρώτο μέρος της εκπομπής (τα 40 πρώτα λεπτά) είναι αφιερωμένα στο σημαντικότερο μοναστικό κέντρο του Πόντου, την Παναγία του όρους Μελά. Περιγράφεται το μαγευτικό βουνό με τα ορθοκομμένα βράχια, το άγριο δάσος με τις οξιές, τις βαλανιδιές, τις κρανιές, τα έλατα, τις ενδογενείς αζαλέες με τα λαμπρά κίτρινα άνθη τους (azalea Pontica) και τα ενδογενή ροδόδενδρα (rhododendron Ponticum) με τα τριανταφυλλόχρωμα λουλούδια (είδη που ενθουσίασαν τον φυσιοδίφη Τουρνεφόρ), τη μαύρη πεύκη, τους βουερούς χειμάρρους μέσα στις φτελιές, αυτά τα τοπία που σε συνεπαίρνουν μέχρι να φανεί το σεπτό κουφάρι του ποντιακού ελληνισμού στην κόψη του κατακόρυφου βράχου. Ακολουθούν τα ιστορικά τόσο για την πρώτη εποχή της μονής, όταν ήταν ακόμα ασκηταριό, όσο, και κυρίως, για την εποχή των Μεγαλοκομνηνών της Τραπεζούντας, όταν το ίδρυμα αποκτάει τα προνόμια και τον χαρακτήρα τα οποία διατηρεί μέχρι τα τέλη της Οθωμανικής εποχής. Αν και η ίδρυση του μοναστικού κέντρου ανάγεται στα 1280, όταν βασίλευε ο Ιωάννης Β΄, νέος κτήτωρ θεωρείται ο Αλέξιος Γ΄(1349-1390), ο επιφανέστερος ίσως των Μεγάλων Κομνηνών, ο οποίος, ύστερα από θαυματουργή παρέμβαση της Παναγίας, σώθηκε από φοβερή καταιγίδα, όπου παραλίγο θα καταποντιζόταν το πλοίο του. Ο Αλέξιος ανακαίνισε «το εν τω όρει Μελά Ανάκτορον» της Παναγίας, έχτισε τείχη, πύργους και κελιά, μεγάλωσε τον υπόσκαφο ναό, κάλυψε με αγιογραφίες τους βράχους του σπηλαίου κι έγραψε στη θύρα «Κομνηνός Αλέξιος εν Χριστώ σθένων, Πιστός Βασιλεύς, Στερρός, Ένδοξος, Μέγας, Αεισέβαστος, Ευσεβής, Αυτοκράτωρ Πάσης Ανατολής τε και Ιβηρίας, κτίτωρ πέφυκε της Μονής ταύτης νέος». Τα προνόμια με τα οποία προίκισε ο Αλέξιος Γ´ τη Σουμελά ανανεώθηκαν με φιρμάνια από τους Σουλτάνους μετά το 1461 και διατηρήθηκαν έως τον Φεβρουάριο του 1923, όταν οι τελευταίοι Σουμελιώτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον ιερό βράχο.
Σημαντικοί χορηγοί της Σουμελά στη διάρκεια της Οθωμανικής εποχής υπήρξαν και οι Φαναριώτες πρίγκιπες των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών (Βλαχίας και Μολδαβίας), μεταξύ των οποίων οι ποντιακής καταγωγής Υψηλάντηδες, καθώς και οι ρωμαίικες κοινότητες του Καυκάσου, της Κριμαίας και της τσαρικής Ρωσίας. Όλοι προσέφεραν χρήματα και πολύτιμα κειμήλια, ενώ η τρίτη εποχή ανάπτυξης της μονής ήταν οι τέσσερεις τελευταίες δεκαετίες του 19ου (μετά το 1860), όταν οικοδομούνται πολλά από τα κτίσματα που σώζονται ερειπωμένα μέχρι σήμερα, μεταξύ των οποίων το Υδραγωγείο και ο τετραώροφος Ξενώνας. Να σημειωθεί ότι η εκπομπή έγινε το 1988, δηλαδή πριν αρχίσει καν να συζητείται η ιδέα της «αναστήλωσης-ανακαίνισης» του μνημείου. Έτσι, καταγράφει την συγκλονιστική αίσθηση του άκτιστου και του κτιστού κόσμου της Σουμελά, μια μοναδική ψυχική εμπειρία που χάθηκε για πάντα μετά τις επεμβάσεις που έγιναν με τα ανακαινιστικά έργα του 1998-2002.
Το δεύτερο μέρος της ωριαίας εκπομπής (μετά τα 40 λεπτά) είναι αφιερωμένο στη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου του όρους Ζαβουλών (Μονή Ιωάννη Βαζελώνος), ένα ακόμα βυζαντινό μοναστήρι που βρίσκεται στον σύγχρονο Νομό Τραπεζούντας και σε υψόμετρο 1.300 μ. Η μονή, που έλεγχε την περιοχή Χορτοκόπιν και την κλεισούρα της Χασδένιχας, βρίσκεται κι αυτή μέσα σε πυκνά δάση, 47 χλμ νοτιοανατολικά της Τραπεζούντας / Trabzon. Ο «Αϊ-Γιάννης του Δάσους», όπως τον έλεγαν οι ένοπλοι Πόντιοι της Παλαιοματσούκας, ήταν το δικό τους μοναστήρι, το κέντρο της αντίστασης όσων κράτησαν ελληνική την περιοχή από το 1071 μέχρι το 1923. Η Μονή Βαζελώνος κατακάηκε το 1905, αλλά η Παλαιοματσούκα διατηρούσε ακόμα 500 ελληνικά τοπωνύμια το 1959, εκ των οποίων τα 330 αναφέρονται σε βυζαντινά κείμενα της μονής, όπως απέδειξαν οι επιτόπιες μελέτες του Ζερζελίδη και του βυζαντινολόγου Μπράϊερ (Anthony Bryer).
>>>> Δείτε Κάτοψη της Μονής, Χάρτες και Φωτογραφίες στο Συνοδευτικό Υλικό, καθώς και την Ταυτότητα της Μονής Σουμελά (στο: Συνδέεται με)
Παραγωγός / Παραγωγή
Μαριάννα Κορομηλά
Κείμενα
Μαριάννα Κορομηλά
Μουσική επιλογή
Μ. Κορομηλά (μουσική επιλογή)
Ομιλητής
Μαριάννα Κορομηλά
Άλλοι συντελεστές
Ηχολήπτης Δημήτρης Καλοστύπης
Λέξεις - Κλειδιά
Ανατολικός Πόντος.
Αυτοκρατορία της Τραπεζούντος.
Βοσκοτόπια.
Βουνά.
Βυζαντινές πηγές.
Βυζαντινή εποχή.
Δάση.
Δέντρα.
Εικόνα φορητή.
Θαύματα.
Θεοτόκος.
Ιωάννης Πρόδρομος, Βαπτιστής, άγιος.
Καταστροφή μνημείων.
Κειμήλια.
Κλήρος, κληρικοί.
Κριμαία.
Μεγαλοκομνηνοί Τραπεζούντος.
Μολδαβία.
Μοναστήρια.
Μονή Σουμελά, Πόντος.
Οθωμανική εποχή.
Παραδουνάβιες Ηγεμονίες.
Ποντικές Άλπεις / Kara Deniz Dağları.
Πόντιοι.
Πυρκαγιά.
Ρωσία, Τσαρική περίοδος.
Τοιχογραφία.
Τοπιογραφία.
Υπόσκαφα.
Ύστερη Οθωμανική-Μεταβατική περίοδος.
Υψηλάντης, οικογένεια.
Φυσικό περιβάλλον.
Φυσικό φαινόμενο.
Χειρόγραφα.