Άκανθος στο Τμήμα Ιστορικών Φυτών του Βοτανικού Κήπου Διομήδη
[Φωτογραφικό υλικό]

Βοτανικός Κήπος Διομήδη, Αττική, φωτ 44. Άκανθος (Acanthus spp.): Είναι ένα χαμηλό φυτό με πλούσιο σκουρόχρωμο φύλλο, που έγινε γνωστό και πλήρως αναγνωρίσιμο στην αρχαία οικουμένη, επειδή ενέπνευσε τον γλύπτη Καλλίμαχο να δημιουργήσει το κορινθιακό κιονόκρανο. Τουλάχιστον αυτό ισχυρίζεται ο Βιτρούβιος στο έργο του «Περί Αρχιτεκτονικής» (IV 1.9-10) και διηγείται μία μικρή ιστορία, συγκινητική και διδακτική. Ένα νέο κορίτσι στην Κόρινθο πέθανε από βαριά αρρώστια κι όταν τελείωσαν οι τελετές της ταφής, η τροφός (νταντά) της παιδούλας έβαλε σε ένα καλάθι μερικά από τα πιο αγαπημένα αντικείμενά της και τα πήγε στον τάφο. Ακούμπησε τυχαία το καλάθι πάνω σε μια ρίζα ακάνθου, το σκέπασε με ένα κεραμίδι, για να προφυλάξει τα πράγματα, κι έφυγε. «Την άνοιξη η ρίζα, παρότι πιεζόταν από το βάρος, έβγαλε φύλλα και μίσχους μέσα στο καλάθι. Οι μίσχοι αναρριχήθηκαν στις πλευρές του καλαθιού, βγήκαν προς τα έξω και περιελίχθηκαν αναγκαστικά –λόγω του βάρους της κεράμου– σε έλικες. Ο Καλλίμαχος …, περνώντας τυχαία από το μνήμα, παρατήρησε το καλάθι με τα τρυφερά φύλλα που μεγάλωναν γύρω του. Γοητευμένος από το καινοφανές αυτής της μορφής …». Και ο Βιτρούβιος περιγράφει λεπτομερώς τις αναλογίες του κορινθιακού κιονόκρανου (IV 1.11-12), που στεφανώνει τον κίονα κορινθιακού ρυθμού. Το αρχαιότερο σωζόμενο δείγμα, το οποίο θεωρείται και πρότυπο για όλα τα κορινθιακού ρυθμού αρχιτεκτονικά μέλη, όχι μόνο της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας, αλλά και όλων των μεταγενέστερων πολιτισμών, βρίσκεται σε έναν από τους ωραιότερους ναούς της κλασικής αρχιτεκτονικής: στον ναό του Επικουρίου Απόλλωνα στις Βάσσες της Φιγαλείας, περίπου στο κέντρο της Πελοποννήσου και 14 χλμ νότια της Ανδρίτσαινας. Το κτίσμα ανεγέρθηκε γύρω στα 420-410 π.Χ. και αποδίδεται στον Ικτίνο, τον ένα από τους αρχιτέκτονες του Παρθενώνα. Ανάμεσα στους δύο τελευταίους ιωνικούς κίονες του σηκού, ο Ικτίνος τοποθέτησε έναν κορινθιακό κίονα που καταλήγει σε ένα εξαιρετικό κιονόκρανο.

---

Οι επαΐοντες πιθανολογούν ότι το είδος που χρησίμευσε ως πρότυπο για αυτή την εξελιγμένη μορφή του ιωνικού ρυθμού ήταν η Άκανθος η αγκαθωτή (Acanthus spinosus) και όχι η Άκανθος η απαλή (Acanthus mollis), επειδή η απαλή συναντιέται μόνο σε υγρά μέρη της Βόρειας Ελλάδας.