Στο Βαρδάρι, αγορασμένος έρωτας (20+1 επιστολικά δελτάρια)
[Οπτικοακουστικό υλικό]

Συλλεκτική σειρά καρτ ποστάλ από την επίσκεψη των συμμαχικών στρατευμάτων στους οίκους ανοχής της Σαλονίκης στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Οι σύντομες λεζάντες των καρτ ποστάλ είναι δίγλωσσες, αγγλικά και γαλλικά. Τα συνοδευτικά κείμενα είναι ελληνικά.

Όσο προχωράει ο Πρώτος Πόλεμος ο κλοιός σφίγγει τον βορειοελλαδικό χώρο. Οι Αγγλογάλλοι έχουν τη Λήμνο για βάση των επιχειρήσεων τους στα Δαρδανέλλια. Η Θεσσαλονίκη γίνεται το αναγκαίο λιμάνι ανεφοδιασμού, ο πρώτος σταθμός των μετόπισθεν, κέντρο διαμετακομιστικό τραυματιών, στέκι πρακτόρων, λαθρεμπόρων κι αεριτζήδων.

---

Το Βαρδάρι, έξω από τα δυτικά τείχη της πόλης, ανάμεσα στον σιδηροδρομικό σταθμό και το λιμάνι, παίρνει απάνω του. Εδώ βρίσκονταν ανέκαθεν τα φτηνά πανδοχεία, τα κακόφημα καπηλειά, τα χάνια και τα καραβάν-σαράγια τρίτης κατηγορίας, τα ύποπτα καζίνα, τα μαγαζιά του υποκόσμου.

---

Στα 1881, μπαίνουν στο λιμάνι 5.633 πλοία. Την ίδια χρονιά, αρχίζει η σιδηροδρομική σύνδεση της Θεσσαλονίκης με τα Σκόπια και λίγο αργότερα γεννιέται «η μυθολογία του Σεμπλόν Οριόν Εξπρές, απαρχή ενός βαλκάνιου ουέστερν», καθώς λέει ο Κωστής Μοσκώφ. Χαράς ευαγγέλια, λοιπόν, για το Βαρδάρι.

---

Μετά την απελευθέρωση τα πράγματα άλλαξαν ραγδαία. Από τα τέλη Σεπτεμβρίου του 1915, μέσα σε τέσσερις μήνες, 150.000-170.000 ξένοι στρατιώτες αποβιβάστηκαν στην πόλη, ενώ η Ελλάδα δεν είχε μπει ακόμα στον πόλεμο…

---

Η Σαλονίκη, ένα από τα πιο οργανωμένα αστικά κέντρα του ελληνικού κόσμου, γίνεται ξέφραγο αμπέλι και η περίφημη Μπάρα, το παραδοσιακό άβατο της περιοχής του Βαρδάρι, γκέτο του αγορασμένου έρωτα.

---

Στο σταυροδρόμι των εθνών, Άγγλοι, Γάλλοι, Σενεγαλέζοι, Νεοζηλανδοί, Μαροκινοί και Καναδοί χτυπούσαν τις τιμές στην άγρια δημοπρασία του έρωτα. Θα ήταν άραγε Πολωνέζα, Σπανιόλα, Ρουμάνα, Ναπολιτάνα ή Πειραιώτισσα η κοπελιά; Και θα ’ταν άραγε φρέσκια ή καμιά παλιά καραβάνα, χωριάτισσα Μακεδόνα ή Σμυρνιά αεράτη, Ρωσίδα πριγκηπέσσα ή Γυφτοπούλα από τα πέριξ; Ήταν δηλωμένη για να περνάει από το Υγειονομικό ή καμιά σπιτωμένη στη ζούλα, προστατευόμενη κάποιου μαφιόζου αγαπητικού;

---

Ξεφαντώματα, μεθύσια, ξυλοδαρμοί, ανθρωποκυλήσματα μέρα και νύχτα. Λίγη τρυφερότητα για τον έφηβο που είχε δει τον χάρο με τα μάτια του στα χαρακώματα και τις λασπουριές των βελγικών πεδιάδων – ο εφιάλτης της ξιφολόγχης δεν άφηνε τους στρατιώτες να κοιμηθούνε τη νύχτα.

---

Ένα χάδι, μια καλή κουβέντα, κάποια ελπίδα για το κορίτσι, το προσφυγόπουλο από την Οδησσό, τη Βάρνα ή το Αργυρόκαστρο που ήταν φυλακισμένο τώρα στο Βαρδάρι, στο έλεος ενός Πάνου Αντύπα, ενός Αλκή Πέτσα, ενός Καφαντάρη – γνωστών παλικαράδων και μπράβων των πολιτικών κομμάτων οι οποίοι έλεγχαν τις λέσχες, τα καφέ σαντάν και τα μπορντέλα στην οδό Αφροδίτης και την Ειρήνης. Αλήθεια, πιο πετυχημένα ονόματα δεν θα μπορούσαν να δοθούν στους δρόμους του έρωτα και του πολέμου εδώ που συνευρίσκονταν θύματα και θύτες των γεγονότων που άλλαξαν την όψη του κόσμου μέσα σε λίγα χρόνια.

---

Μαριάννα Κορομηλά, Οκτώβριος 1985 (το κείμενο που συνόδευσε την έντυπη έκδοση των επιστολικών δελταρίων που έκανε η Πολιτιστική Εταιρεία Πανόραμα το 1985)

Για τη μουσική επένδυση χρησιμοποιήσαμε τη σύνθεση της Ελένης Καραΐνδρου “Memories” από το έργο “Το λιβάδι που δακρύζει” (2003), μουσική για την ομώνυμη ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου.

Η επεξεργασία του υλικού και παραγωγή του βίντειο έγινε από το Δημιουργικό Τμήμα του Αρχείου του Πανοράματος (ΑΠΑΝ)