Yourcenar, Αδριανού Απομνημονεύματα (1976)
[Βιβλιογραφία]

Το αριστουργηματικό βιβλίο της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ (1903-1987) είναι μία άρτια τεκμηριωμένη μυθιστορηματική «αυτοβιογραφία» του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού, ο οποίος διαδέχθηκε τον Τραϊανό το 117 μ.Χ. και διοίκησε το μεγαλύτερο κράτος του κόσμου μέχρι τον θάνατό του το 138. Μολονότι ο Αδριανός δεν άφησε ούτε καν σκόρπιες ημερολογιακές σημειώσεις, το έργο της Γαλλίδας ακαδημαϊκού χαρακτηρίζεται σαν «αυτοβιογραφία» του μεγάλου ηγεμόνα, επειδή η συγγραφέας κατόρθωσε να γίνει το alter ego (ή πιο ορθά: η ίδια η συνείδηση) του ήρωα της. Ο αναγνώστης δεν βρίσκει πουθενά τη Γιουρσενάρ· δεν τη βλέπει να μελετάει επί χρόνια τις πηγές, δεν την παρακολουθεί να ταξιδεύει σε όλα τα μήκη και πλάτη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αλλά, όπως τονίζουν οι περισσότεροι κριτικοί, ακούει τον ίδιο τον γέροντα πλέον Αδριανό (ο οποίος υποτίθεται ότι γράφει μία μακροσκελή επιστολή στον εγγονό του) και ξαναζεί μαζί του την εμπειρία ενός από τους μεγαλύτερους ηγεμόνες της παγκόσμιας ιστορίας τον καιρό που το κράτος του, η αυτοκρατορία των τριών ηπείρων, ήταν στο απόγειο της ακμής του. Εξάλλου η ίδια εξομολογείται ότι επέλεξε να γράψει τα Απομνημονεύματα σε πρώτο πρόσωπο για να ξεφύγει κατά το δυνατόν από τον εαυτό της και να γίνει ένας απλός μεσολαβητής. «Όσο κι αν προσπαθεί κανείς, είναι βέβαιο ότι ανοικοδομεί ένα μνημείο με τον δικό του τρόπο. Αλλά είναι ήδη πολύ, αν χρησιμοποιεί τις αυθεντικές πέτρες».

Η αφήγηση αναπτύσσεται σε έξι κεφάλαια που φέρουν λατινικούς τίτλους. Στο πρώτο κεφάλαιο « Animula vagula blandula », ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με την προσωπικότητα του Αδριανού. Στα τέσσερα επόμενα κεφάλαια ξεδιπλώνεται χρονολογικά ο βίος του πολιτικού άνδρα από τα χρόνια της νεότητάς του (πρώτα η στρατιωτική ζωή στην Ισπανία, ύστερα η θητεία του δικαστικού στη Ρώμη, η συμμετοχή του στους Δακικούς πολέμους του Τραϊανού στον Δούναβη, τα διοικητικά καθήκοντα στη Συρία, οι πόλεμοι εναντίον των Πάρθων, η υιοθεσία του από τον Τραϊανό και η ανάρρησή του στον θρόνο) έως τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του, όταν η γη ξαναβρίσκει την ισορροπία της « Tellus stabilita » με την ειρηνευτική πολιτική του απέναντι στους εξωτερικούς εχθρούς και τον μεγαλοφυή τρόπο διακυβέρνησης του αχανούς κράτους (ρυθμίσεις για την καλυτέρευση των συνθηκών ζωής των δούλων, αναπτυξιακό πρόγραμμα για την κατασκευή νέων υποδομών και επέκτασης των υπαρχουσών, ίδρυση πόλεων, ανάπτυξη του αμυντικού συστήματος στα σύνορα, στα οποία περιοδεύει ό ίδιος), καθώς και οι επισκέψεις του στην Ελλάδα και η μύησή του στα Ελευσίνια Μυστήρια. « Sæculum aureum » («Ο χρυσούς αιώνας») τιτλοφορείται το τέταρτο κεφάλαιο. Εδώ ο ηγέτης υποτάσσεται στον μεγάλο έρωτα: είναι ο Αντίνοος, ο πανέμορφος νεαρός Έλληνας από τη Μικρασία, με τον οποίο ο Αδριανός ζει τις ευτυχέστερες ημέρες της ζωής του. Αλλά ο Αντίνοος χάθηκε στα νερά του Νείλου. Βαρύ το φορτίο της απώλειας. Ο Αδριανός δεν την ξεπέρασε ποτέ και τα γεράματα επιταχύνονται.

Στο πέμπτο κεφάλαιο « Disciplina augusta » («Τα καθήκοντα, οι υποχρεώσεις, του αυγούστου») παρακολουθούμε τον βαρυπενθούντα ηγεμόνα να εκτελεί, με την αυστηρή πειθαρχία που του υπαγορεύει η προσωπικότητά του, όλες τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από το αξίωμά του. Συνεχίζει τις περιοδείες, νομοθετεί, αντιμετωπίζει την Ιουδαϊκή Επανάσταση, χαράσσει πολιτική απέναντι στον ανερχόμενο Χριστιανισμό. Τέλος, έρχεται η « Patientia » («Υπομονή»), το έκτο και τελευταίο κεφάλαιο. Ο γέροντας αισθάνεται τον θάνατο να πλησιάζει, νιώθει την ψυχή του να αποχωρίζεται από το κουρασμένο σώμα του, που τον ταλαιπωρεί. Σκέφτεται ακόμα και να θέσει ο ίδιος τέρμα στα βάσανα. Ασκείται στην υπομονή, για να αντέξει τους πόνους.

Εδώ τελειώνουν τα απομνημονεύματα του μεγάλου ηγεμόνα. Θα έλεγε κανείς ότι εδώ τελειώνει το βιβλίο. Υπάρχει όμως μία προσθήκη, ένα παράρτημα ας πούμε. Είναι οι Σημειώσεις της Γιουρσενάρ, η οποία γράφει τα δικά της απομνημονεύματα σε σχέση με τον Αδριανό και τη συγγραφή του βιβλίου. Ένα εξίσου απολαυστικό και άκρως διδακτικό αφήγημα, όπου η συγγραφέας παραθέτει βεβαίως αναλυτικά και όλες τις πηγές και βοηθήματα που χρησιμοποίησε, μα και όλη τη μελετητική και συγγραφική περιπέτεια, τις ταξιδιωτικές της εμπειρίες, την απώλεια των χειρογράφων κι άλλα πολλά.

Το 1977, η Γιουρσενάρ βραβεύτηκε με το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας της Γαλλικής Ακαδημίας για το σύνολο του συγγραφικού της έργου και το 1980 εκλέχτηκε μέλος της Ακαδημίας –η πρώτη γυναίκα που έλαβε αυτό το αξίωμα στο κορυφαίο γαλλικό ίδρυμα. Αν και το έργο της είναι εξαιρετικά αξιόλογο, και η ίδια υπήρξε κορυφαία προσωπικότητα των γραμμάτων, με σημαντικές παρεμβάσεις στην κοινωνική ζωή, είναι κοινώς αποδεκτό ότι ο διεθνούς εμβέλειας και πολυβραβευμένος Αδριανός της, που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1951, είναι το μέγιστο έργο της. Το βιβλίο βρίσκεται στον κατάλογο των 100 καλύτερων βιβλίων όλων των εποχών, ο οποίος συντάχθηκε ύστερα από πολύχρονη διαδικασία και δημοσιοποιήθηκε το 2002. Και το 2011-12 αποτέλεσε εξεταστέα ύλη στο γαλλικό δίπλωμα Sorbonne C2.

Η πιο πρόσφατη επανέκδοση των Απομνημονευμάτων στα ελληνικά (από τις εκδόσεις Χατζηνικολή) έγινε το 2011. Σύνολο σελ. 400 (μαλακό εξώφυλλο, διαστάσεις 21x14).