Η Μικρά Ασία και τμήμα της Μέσης Ανατολής κατά την Ελληνιστική και κυρίως τη Ρωμαϊκή περίοδο): γενικός χάρτης [με μικρές προσθήκες]
[Χάρτες]
Τίτλος χάρτη
Η Μικρά Ασία και τμήμα της Μέσης Ανατολής κατά την Ελληνιστική και κυρίως τη Ρωμαϊκή περίοδο): γενικός χάρτης [με μικρές προσθήκες]
Είδος
Είδος
Γεωφυσικός.
Είδος
Ιστορικός.
Είδος
Πολιτικός.
Περιγραφή
Ο τίτλος του χάρτη στα αγγλικά είναι: Asia Minor in the Greco-Roman period (332 BC - 395 AD) - general map - regions and main settlements [«Η Μικρά Ασία κατά την Ελληνιστική και τη Ρωμαϊκή περίοδο (332 π.Χ.-395 μ.Χ.): γενικός χάρτης με περιοχές και τα κυριότερα οικιστικά κέντρα»]
Αν και ο τίτλος του χάρτη αναφέρεται σε μια περίοδο πάνω από επτακόσια χρόνια (332 π.Χ.-395 μ.Χ.), δεν πρέπει κανείς να θεωρήσει ότι οι επαρχίες (μεγέθη και όρια) αντιστοιχούν σε ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, κατά το οποίο συνέβησαν, μάλιστα, και πολύ ουσιαστικές πολιτικές εξελίξεις. Όλο αυτό το τμήμα της Ανατολής, πολύ ευρύτερο από τη Μικρά Ασία που αναφέρει ο τίτλος, πέρασε σταδιακά από την Αλεξανδρινή εποχή και τα Ελληνιστικά Βασίλεια στην κατοχή του Ρωμαϊκού Κράτους, της Γερουσίας και του Δήμου των Ρωμαίων μεταξύ 133 και 64 π.Χ. (πρώτα το Βασίλειο της Περγάμου και δεκαετίες αργότερα το Βασίλειο των Μιθριδατών του Πόντου) και ενσωματώθηκε εντέλει στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μετά το 30 π.Χ. Αλλά ακόμα και τότε, οι Ρωμαίοι επέτρεψαν την ύπαρξη μικρών ημιανεξαρτήτων βασιλείων (όπως το παρευφράτειο Βασίλειο της Κομμαγηνής) για μικρό διάστημα, ενώ οι διοικητικές ανακατατάξεις ήταν συχνότατες. Είναι λοιπόν μάλλον ανακριβής ο αγγλικός τίτλος του χάρτη, αλλά ο ίδιος ο χάρτης είναι προσεκτικά φτιαγμένος και δίνει μια πολύ καλή γενική ιδέα.
Τι αφορά; Ολόκληρη τη ΒΔ Ασία, δηλαδή την τουρκική επικράτεια της σύγχρονης Τουρκίας και των γειτονικών κρατών• αναλυτικά: τη χερσόνησο ανάμεσα στον Εύξεινο Πόντο / Μαύρη Θάλασσα, το Στενό του Βοσπόρου, την Προποντίδα / Θάλασσα του Μαρμαρά, το Στενό του Ελλήσποντου / Δαρδανέλλια, το Αιγαίο με τα κοντινά νησιά και την Ανατολική Μεσόγειο. Εδώ ανήκει και η Κύπρος, το μοναδικό νησί της Αν. Μεσογείου. Αλλά αν αυτή η χερσόνησος, που περιλαμβάνει και τη Μικρά Ασία (αυτό που αποκαλούμε εμείς «Μικρά Ασία», εννοώντας κάτι ευρύτερο), ορίζεται στα ανατολικά της από τον ποταμό Ευφράτη, ο χάρτης έχει περιλάβει και κάτι παραπάνω: ένα τμήμα της Ανατολικής Ανατολίας, απ’ όπου πηγάζει ο Τίγρης, στα βορειοανατολικά: ακόμα και την Κολχίδα (τμήμα της σημερινής Γεωργίας), και στα νότια: ένα τμήμα του Λεβάντε / Μέσης Ανατολής (δηλαδή μέρος της Συρίας και της Φοινίκης / σημερινού Λιβάνου), ενώ πάνω αριστερά διαγράφεται μεγάλο τμήμα της Θράκης. Βεβαίως, έτσι δίνεται μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της ίδιας της χερσονήσου και αντιλαμβάνεται κανείς τη γεωπολιτική σημασία αυτού του ακρότατου τμήματος της Ασίας, που χωρίζει τις δυο μεγάλες θάλασσες, Εύξεινο και Μεσόγειο, και καθόρισε επί χιλιετίες ένα μεγάλο μέρος των ιστορικών εξελίξεων της οικουμένης.
Σε ό,τι αφορά στις επαρχίες (ή διοικητικές ενότητες) που σημειώνονται ονομαστικά, ας θεωρήσουμε ότι πρόκειται για μία σχετική σύμβαση, δηλαδή ο χαρτογράφος συμπύκνωσε κατά κάποιον τρόπο τις αλλαγές που έγιναν στη διάρκεια επτά αιώνων. Έτσι, αλλού τοποθέτησε τα ονόματα κατά προσέγγιση κι αλλού με σχετική ακρίβεια, παίρνοντας υπόψη του έναν ιστορικό μέσο όρο (κάπου στον 1ο μ.Χ. αιώνα)! Εξάλλου είναι πάρα πολύ δύσκολο, και σε πολλές περιπτώσεις άχρηστο, να παρακολουθήσει κανείς όλες τις μετατοπίσεις επαρχιακών συνόρων, τις ενσωματώσεις ή τις αποσπάσεις περιοχών, τις διχοτομήσεις μεγάλων επαρχιών, τις ανακατατάξεις επί Διοκλητιανού κι αργότερα. Για όλα αυτά, υπάρχουν επί μέρους αναλυτικοί χάρτες (βλ. Συνοδευτικό Υλικό). Πάντως οι ονομασίες του χάρτη δεν ισχύουν για την Ύστερη Αρχαιότητα (μετά το 230-240 μ.Χ.).
Διαβάζοντας τον χάρτη από Βορρά προς Νότο, δηλαδή από τον Εύξεινο προς το Αιγαίο και τη Μεσόγειο: ARMENIA / Αρμενία (περιλαμβάνονται: Κολχίς, Μικρά Αρμενία, Πόντος) και PAPHLAGONIA / Παφλαγονία (μεταξύ Πόντου και Βιθυνίας, με κυριότερη πόλη την ευξεινοποντιακή Σινώπη), μια επαρχία που αυξομείωσε πολλές φορές τα εδάφη της. Ανατολικότερα: η BITHYNIA / Βιθυνία (ανάμεσα στον Εύξεινο, τον Βόσπορο και την Προποντίδα). Τη διαρρέει ο π. Σαγγάριος. Σημαντικότερες πόλεις: η Νικομήδεια και η Νίκαια. Στη ΒΔ Μικρασία, ανάμεσα στην Προποντίδα, τα Δαρδανέλλια και το Αιγαίο: η MYSIA / Μυσία (περιλαμβάνονται η Τρωάς, δηλ. η χερσόνησος της Τρωάδας και η Αιολίς / Αιολίδα, δηλαδή η Αιολική γη με κυριότερη πόλη την Πέργαμο). Πρόκειται για μία ιστορική περιοχή (εδώ βρίσκεται η Τροία) που άλλαξε τουλάχιστον δέκα φορές όνομα ως και επίκτητο Φρυγία την ονόμασαν οι Ατταλίδες βασιλείς.
Στα νότια, η Μυσία συνορεύει με τη LYDIA / Λυδία (όπου υπάγεται και η Ιωνία). Σημαντικότερες πόλεις: οι Σάρδεις, παλαιά πρωτεύουσα του Βασιλείου της Λυδίας και αργότερα μεγάλη διοικητική έδρα, και η ιωνική Έφεσος, πρωτεύουσα του βασιλιά Λυσίμαχου κι αργότερα έδρα της ρωμαϊκής Επαρχίας Ασίας (δηλαδή σχεδόν ολόκληρης της Μικρασίας). Στην ενδοχώρα: PHRYGIA / η Φρυγία (καταλαμβάνει μεγάλο μέρος του Κεντρικού Οροπεδίου της Μικρασίας / Οροπέδιο της Άγκυρας) και GALATIA / η μικρασιατική Γαλατία (κυριότερη πόλη η στρατηγικά τοποθετημένη Άγκυρα).
Στα νότια της Λυδίας: CARIA / Καρία (περιλαμβάνεται η δωρική πεντάπολις, Αλικαρνασσός κλπ, απέναντι από τα Δωδεκάνησα) και νοτιότερα η Λυκία.
Στην ενδοχώρα: LYCAONIA / η Λυκαονία (στεπώδης περιοχή ανάμεσα στη Γαλατία, την Καππαδοκία, τα όρη του Ταύρου και τη Φρυγία• μεγαλύτερη πόλη το Ικόνιο). Εδώ ο χαρτογράφος περιλαμβάνει την Ισαυρία, στη Νότια Λυκαονία, ή μάλλον την τοποθετεί ακόμα νοτιότερα (αν και η επαρχία δημιουργήθηκε στην Ύστερη Αρχαιότητα).
Στα ανατολικά της Λυκαονίας, στα μικρασιατικά βάθη: η CAPPADOCIA / Καππαδοκία. Πρόκειται για περιοχή που παλαιότερα καταλάμβανε μία πολύ μεγαλύτερη έκταση –σχεδόν όλη τη μικρασιατική ενδοχώρα– κι έφτανε μέχρι τον Εύξεινο Πόντο (η προς Πόντον Καππαδοκία). Αλλά με τον καιρό, αυτή η βορινή περιοχή αποτέλεσε την Επαρχία Πόντος που ανήκε στη Διοίκηση της Αρμενίας. Τα καππαδοκικά σύνορα είναι μια πολύ μπλεγμένη υπόθεση με πάμπολλες αυξομειώσεις εδαφών. Κυριότερη πόλη η Καισάρεια (παλαιότερα Μάζακα). Στην Καππαδοκία υπάγονταν και η Χαμμανηνή (Chammanene στον χάρτη) μικρή επαρχία και η σχεδόν ακατοίκητη αλλά καλά οχυρωμένη Kαταoνία.
Στα νότια-νοτιοανατολικά της Καρίας: η LYCIA / Λυκία, ορεινότατος τόπος που καταλαμβάνει το νοτιοδυτικότερο άκρο της μικρασιατικής χερσονήσου. Τα καταπληκτικά βουνά της, μεταξύ των οποίων και ο Όλυμπος της Λυκίας, αντικρίζουν τα μεν το Αιγαίο τα δε τη Μεσόγειο. Σημαντικότερες πόλεις η Ξάνθος και τα Μύρα. Βρισκόμαστε πια στη Μεσόγειο. Στα ενδότερα υπάρχει η δασωμένη περιοχή Πισιδία, στα όρη του Ταύρου, μεταξύ Φρυγίας, Λυκαονίας και Παμφυλίας.
Η PAMPHYLIA / Παμφυλία, στα παράλια που σχηματίζονται ανάμεσα στις νότιες πλαγιές της οροσειράς του Ταύρου και τη Μεσόγειο. Σημαντικότερη πόλη η Αττάλεια, σπουδαίο λιμάνι και επικοινωνιακός κόμβος ανάμεσα στη θάλασσα και την άγρια ενδοχώρα. Άλλες σημαντικές πόλεις: η Πέργη και η παραθαλάσσια Σίδη.
Ακολουθεί η CILICIA / η Τραχεία (ορεινή) και η πεδινή Κιλικία / Κιλικία Πεδιάς, μια μεγάλη έκταση ανάμεσα στην Παμφυλία (δυτικά), τη Συρία (ανατολικά και νοτιοανατολικά), τον Ταύρο (βόρεια), τη Μεσόγειο και τη Φοινίκη (νότια). Οι αρχαίοι ονόμαζαν αυτόν τον ενδιάμεσο και πολύ ιδιαίτερο τόπο «η εκτός του Ταύρου Ασία», επειδή τα φοβερά βουνά του Ταύρου τη χωρίζουν δραματικά από την Καππαδοκία κι όλη την υπόλοιπη μικρασιατική ενδοχώρα. Εδώ η μεγάλη πόλη ήταν η παραποτάμια Ταρσός, ενώ υπήρχαν και πολλές λιμανουπόλεις, όπως η Σελεύκεια, το Ανεμούριον κ.ά. Εδώ βρίσκεται και η Ισσός, πεδινός παραθαλάσσιος τόπος, που έμεινε στην ιστορία εξαιτίας της κρίσιμης μάχης ανάμεσα στις δυνάμεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Δαρείου Γ΄ τον Νοέμβριο του 333 π.Χ. Η νίκη του Αλέξανδρου άνοιξε τις Πύλες της Συρίας. Η Κιλικία, που αντικρίζει την Κύπρο, είναι ο γεωμορφολογικός και, ως έναν βαθμό, ο πολιτιστικός «προθάλαμος» της ιστορικής Συρίας. Ένα τμήμα της χώρεσε στον χάρτη: SYRIA, όπου υπαγόταν και η Φοινίκη (τα παράλια του Λιβάνου, με πόλεις ξακουστές: Τρίπολις, Βύβλος, Βηρυτός, Σιδώνα –η Τύρος έμεινε εκτός χάρτη). Εδώ βρίσκεται και η παραποτάμια Αντιόχεια (Αντιόχεια η επί Ορόντου), η ιστορική πρωτεύουσα της ελληνιστικής, ρωμαϊκής και πρωτοβυζαντινής Συρίας, που υπήρξε επί μία χιλιετία η μεγαλύτερη πόλη της Ανατολής (σήμερα εντός τουρκικής επικράτειας). Ο χάρτης φτάνει μέχρι τη Δαμασκό και την αρχή της απέραντης ερήμου της (Πετραίας) Αραβίας.
Στα ανατολικά της Κιλικίας βλέπει κανείς εκείνες τις περιοχές που ιστορικά και πολιτιστικά ανήκαν στον ευρύτερο συριακό κόσμο, δηλαδή τον αρχαίο σημιτικό. Είναι η COMMAGENE / Κομμαγηνή (πρωτεύουσα τα παρευφράτεια Σαμόσατα), η OSROENE / Οσροηνή (πρωτεύουσα η Έδεσσα / Ούρφα), η SOPHENE / Σοφηνή (στην αρ. όχθη του Άνω Ευφράτη), ενώ στα ΒΔ, στη δεξιά όχθη, η Μελιτηνή. MESOPOTAMIA / εδώ μικρό τμήμα της Βόρειας ή Άνω Μεσοποταμίας (τμήμα τη Ν. Τουρκίας και της Β. Συρίας). Σε αυτό το τμήμα του χάρτη προσθέσαμε στα ελληνικά μερικά από τα υπάρχοντα τοπωνύμια, αρχίζοντας από τις δύο κοντινές και παραποτάμιες πόλεις των Σελευκιδών: την πρωτεύουσα Αντιόχεια την επί Ορόντου (σήμερα Antakya στην Τουρκία) και λίγο νοτιότερα τη συμπρωτεύουσα Απάμεια χτισμένη και αυτή στις όχθες του ποταμού Ορόντη (στη Συρία).
Στον Ευφράτη σημειώσαμε το σελευκιδικό και στρατηγικότατο Ζεύγμα: πόλη-πέρασμα, κα μάλιστα διπλή πόλη, χτισμένη στις δύο όχθες σε ένα σημείο που στενεύει το ποτάμι (καλύφθηκε από τα νερά ενός μεγάλου τουρκικού φράγματος το 2000). Λίγο νοτιότερα βρισκόταν η Ιεράπολις επί Ευφράτου (στη σύγχρονη Β. Συρία-πάνω στο σύνορο με την Τουρκία). Αρχαία ελληνική ονομασία Βαμβύκη (ελληνοποιημένο το αραμαϊκό Mnbg), αλλά λόγω του περίφημου Ιερού της μεγάλης Ανατολίτισσας θεάς Ατάγαρτης, τα πλήθη ονόμαζαν την πόλη Ιερόπολη και Ιεράπολη, ονομασία που με τον καιρό κατοχυρώθηκε. Είναι το σημερινό Manbij, που οι Κούρδοι της Συρίας το λένε Minbic (ένα από τα συνοριακά σημεία που βρέθηκαν στο επίκεντρο του πολέμου στη Συρία τη δεκαετία του 2010).
Μεταξύ Ευφράτη και Τίγρη, στην Άνω ή Βόρεια Μεσοποταμία, μία από τις σημαντικότερες πόλεις υπήρξε η Έδεσσα, όπως την ονόμασαν οι Μακεδόνες επειδή ο ποταμός που διασχίζει την πόλη τους θύμιζε την πατρογονική Έδεσσα. Η αραμαϊκή ρίζα της αρχαίας ονομασίας ήταν Urf κι αυτό επανήλθε όταν αργότερα ονομάστηκε Ούρφα από τους Σύριους. Μετά το 1923, οι Τούρκοι την ονόμασαν Şanlıurfa. Λίγο νοτιότερα, βρίσκεται η βιβλική πόλη Χαρράν, από όπου πέρασε ο Αβραάμ. Στα ελληνιστικά χρόνια το πανάρχαιο αραμαϊκό τοπωνύμιο έγινε Κάρραι επί το ελληνικότερο.
Νότια της Χαρράν (που βρίσκεται στην τουρκική επικράτεια) υπάρχει το παρευφράτειο Νικηφόριον στη συμβολή του ποταμού αλ Μπαλίκ με τον Ευφράτη. Είναι και αυτή μια ελληνιστική πόλη που ιδρύθηκε πάνω σε ένα άλλο πέρασμα του Ευφράτη, εδώ του Μέσου Ευφράτη που διαρρέει τη Β. Συρία. Μέχρι τη δεξιά όχθη (νότια) φτάνει η αδυσώπητη συροαραβική έρημος. Περνώντας το ποτάμι, φτάνει κανείς στην «Εύφορη Ημισέληνο» / την Άνω Μεσοποταμία. Πιστεύεται ότι από αυτό το σημείο διάβηκε τον ποταμό ο Μ. Αλέξανδρος με τον στρατό του, για να περάσει στην Άνω Μεσοποταμία και να συνεχίσει με ανατολική κατεύθυνση προς τα Γαυγάμηλα (πεδιάδα στο Β. Ιράκ). Το Νικηφόριον είναι η σύγχρονη Ράκκα (Ar Raqqah / Rakka), σημαντική (και πανέμορφη) πόλη του μεσαιωνικού Χαλιφάτου της Βαγδάτης, από όπου εκκινούσαν τα στρατεύματα για τις εκστρατείες εναντίον της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Αλλά ξαφνικά, η Ράκκα, μια φτωχική και λησμονημένη πόλη της συνοριακής Συρίας, πέρασε τον 21ο αιώνα στη διεθνή επικαιρότητα επειδή έγινε για μερικά χρόνια (2012-2018) η «πρωτεύουσα» του εφήμερου «Χαλιφάτου» της τρομοκρατικής οργάνωσης ISIS. Η φοβερή περιπέτειά της καταδεικνύει με τον τραγικότερο τρόπο τη στρατηγική της σημασία –και για άλλη μια φορά επισημαίνει τη μακρύτατη διάρκεια της στενής σχέσης μεταξύ γεωμορφολογίας και στρατηγικής.
Αν και ο τίτλος του χάρτη αναφέρεται σε μια περίοδο πάνω από επτακόσια χρόνια (332 π.Χ.-395 μ.Χ.), δεν πρέπει κανείς να θεωρήσει ότι οι επαρχίες (μεγέθη και όρια) αντιστοιχούν σε ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, κατά το οποίο συνέβησαν, μάλιστα, και πολύ ουσιαστικές πολιτικές εξελίξεις. Όλο αυτό το τμήμα της Ανατολής, πολύ ευρύτερο από τη Μικρά Ασία που αναφέρει ο τίτλος, πέρασε σταδιακά από την Αλεξανδρινή εποχή και τα Ελληνιστικά Βασίλεια στην κατοχή του Ρωμαϊκού Κράτους, της Γερουσίας και του Δήμου των Ρωμαίων μεταξύ 133 και 64 π.Χ. (πρώτα το Βασίλειο της Περγάμου και δεκαετίες αργότερα το Βασίλειο των Μιθριδατών του Πόντου) και ενσωματώθηκε εντέλει στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μετά το 30 π.Χ. Αλλά ακόμα και τότε, οι Ρωμαίοι επέτρεψαν την ύπαρξη μικρών ημιανεξαρτήτων βασιλείων (όπως το παρευφράτειο Βασίλειο της Κομμαγηνής) για μικρό διάστημα, ενώ οι διοικητικές ανακατατάξεις ήταν συχνότατες. Είναι λοιπόν μάλλον ανακριβής ο αγγλικός τίτλος του χάρτη, αλλά ο ίδιος ο χάρτης είναι προσεκτικά φτιαγμένος και δίνει μια πολύ καλή γενική ιδέα.
Τι αφορά; Ολόκληρη τη ΒΔ Ασία, δηλαδή την τουρκική επικράτεια της σύγχρονης Τουρκίας και των γειτονικών κρατών• αναλυτικά: τη χερσόνησο ανάμεσα στον Εύξεινο Πόντο / Μαύρη Θάλασσα, το Στενό του Βοσπόρου, την Προποντίδα / Θάλασσα του Μαρμαρά, το Στενό του Ελλήσποντου / Δαρδανέλλια, το Αιγαίο με τα κοντινά νησιά και την Ανατολική Μεσόγειο. Εδώ ανήκει και η Κύπρος, το μοναδικό νησί της Αν. Μεσογείου. Αλλά αν αυτή η χερσόνησος, που περιλαμβάνει και τη Μικρά Ασία (αυτό που αποκαλούμε εμείς «Μικρά Ασία», εννοώντας κάτι ευρύτερο), ορίζεται στα ανατολικά της από τον ποταμό Ευφράτη, ο χάρτης έχει περιλάβει και κάτι παραπάνω: ένα τμήμα της Ανατολικής Ανατολίας, απ’ όπου πηγάζει ο Τίγρης, στα βορειοανατολικά: ακόμα και την Κολχίδα (τμήμα της σημερινής Γεωργίας), και στα νότια: ένα τμήμα του Λεβάντε / Μέσης Ανατολής (δηλαδή μέρος της Συρίας και της Φοινίκης / σημερινού Λιβάνου), ενώ πάνω αριστερά διαγράφεται μεγάλο τμήμα της Θράκης. Βεβαίως, έτσι δίνεται μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της ίδιας της χερσονήσου και αντιλαμβάνεται κανείς τη γεωπολιτική σημασία αυτού του ακρότατου τμήματος της Ασίας, που χωρίζει τις δυο μεγάλες θάλασσες, Εύξεινο και Μεσόγειο, και καθόρισε επί χιλιετίες ένα μεγάλο μέρος των ιστορικών εξελίξεων της οικουμένης.
Σε ό,τι αφορά στις επαρχίες (ή διοικητικές ενότητες) που σημειώνονται ονομαστικά, ας θεωρήσουμε ότι πρόκειται για μία σχετική σύμβαση, δηλαδή ο χαρτογράφος συμπύκνωσε κατά κάποιον τρόπο τις αλλαγές που έγιναν στη διάρκεια επτά αιώνων. Έτσι, αλλού τοποθέτησε τα ονόματα κατά προσέγγιση κι αλλού με σχετική ακρίβεια, παίρνοντας υπόψη του έναν ιστορικό μέσο όρο (κάπου στον 1ο μ.Χ. αιώνα)! Εξάλλου είναι πάρα πολύ δύσκολο, και σε πολλές περιπτώσεις άχρηστο, να παρακολουθήσει κανείς όλες τις μετατοπίσεις επαρχιακών συνόρων, τις ενσωματώσεις ή τις αποσπάσεις περιοχών, τις διχοτομήσεις μεγάλων επαρχιών, τις ανακατατάξεις επί Διοκλητιανού κι αργότερα. Για όλα αυτά, υπάρχουν επί μέρους αναλυτικοί χάρτες (βλ. Συνοδευτικό Υλικό). Πάντως οι ονομασίες του χάρτη δεν ισχύουν για την Ύστερη Αρχαιότητα (μετά το 230-240 μ.Χ.).
Διαβάζοντας τον χάρτη από Βορρά προς Νότο, δηλαδή από τον Εύξεινο προς το Αιγαίο και τη Μεσόγειο: ARMENIA / Αρμενία (περιλαμβάνονται: Κολχίς, Μικρά Αρμενία, Πόντος) και PAPHLAGONIA / Παφλαγονία (μεταξύ Πόντου και Βιθυνίας, με κυριότερη πόλη την ευξεινοποντιακή Σινώπη), μια επαρχία που αυξομείωσε πολλές φορές τα εδάφη της. Ανατολικότερα: η BITHYNIA / Βιθυνία (ανάμεσα στον Εύξεινο, τον Βόσπορο και την Προποντίδα). Τη διαρρέει ο π. Σαγγάριος. Σημαντικότερες πόλεις: η Νικομήδεια και η Νίκαια. Στη ΒΔ Μικρασία, ανάμεσα στην Προποντίδα, τα Δαρδανέλλια και το Αιγαίο: η MYSIA / Μυσία (περιλαμβάνονται η Τρωάς, δηλ. η χερσόνησος της Τρωάδας και η Αιολίς / Αιολίδα, δηλαδή η Αιολική γη με κυριότερη πόλη την Πέργαμο). Πρόκειται για μία ιστορική περιοχή (εδώ βρίσκεται η Τροία) που άλλαξε τουλάχιστον δέκα φορές όνομα ως και επίκτητο Φρυγία την ονόμασαν οι Ατταλίδες βασιλείς.
Στα νότια, η Μυσία συνορεύει με τη LYDIA / Λυδία (όπου υπάγεται και η Ιωνία). Σημαντικότερες πόλεις: οι Σάρδεις, παλαιά πρωτεύουσα του Βασιλείου της Λυδίας και αργότερα μεγάλη διοικητική έδρα, και η ιωνική Έφεσος, πρωτεύουσα του βασιλιά Λυσίμαχου κι αργότερα έδρα της ρωμαϊκής Επαρχίας Ασίας (δηλαδή σχεδόν ολόκληρης της Μικρασίας). Στην ενδοχώρα: PHRYGIA / η Φρυγία (καταλαμβάνει μεγάλο μέρος του Κεντρικού Οροπεδίου της Μικρασίας / Οροπέδιο της Άγκυρας) και GALATIA / η μικρασιατική Γαλατία (κυριότερη πόλη η στρατηγικά τοποθετημένη Άγκυρα).
Στα νότια της Λυδίας: CARIA / Καρία (περιλαμβάνεται η δωρική πεντάπολις, Αλικαρνασσός κλπ, απέναντι από τα Δωδεκάνησα) και νοτιότερα η Λυκία.
Στην ενδοχώρα: LYCAONIA / η Λυκαονία (στεπώδης περιοχή ανάμεσα στη Γαλατία, την Καππαδοκία, τα όρη του Ταύρου και τη Φρυγία• μεγαλύτερη πόλη το Ικόνιο). Εδώ ο χαρτογράφος περιλαμβάνει την Ισαυρία, στη Νότια Λυκαονία, ή μάλλον την τοποθετεί ακόμα νοτιότερα (αν και η επαρχία δημιουργήθηκε στην Ύστερη Αρχαιότητα).
Στα ανατολικά της Λυκαονίας, στα μικρασιατικά βάθη: η CAPPADOCIA / Καππαδοκία. Πρόκειται για περιοχή που παλαιότερα καταλάμβανε μία πολύ μεγαλύτερη έκταση –σχεδόν όλη τη μικρασιατική ενδοχώρα– κι έφτανε μέχρι τον Εύξεινο Πόντο (η προς Πόντον Καππαδοκία). Αλλά με τον καιρό, αυτή η βορινή περιοχή αποτέλεσε την Επαρχία Πόντος που ανήκε στη Διοίκηση της Αρμενίας. Τα καππαδοκικά σύνορα είναι μια πολύ μπλεγμένη υπόθεση με πάμπολλες αυξομειώσεις εδαφών. Κυριότερη πόλη η Καισάρεια (παλαιότερα Μάζακα). Στην Καππαδοκία υπάγονταν και η Χαμμανηνή (Chammanene στον χάρτη) μικρή επαρχία και η σχεδόν ακατοίκητη αλλά καλά οχυρωμένη Kαταoνία.
Στα νότια-νοτιοανατολικά της Καρίας: η LYCIA / Λυκία, ορεινότατος τόπος που καταλαμβάνει το νοτιοδυτικότερο άκρο της μικρασιατικής χερσονήσου. Τα καταπληκτικά βουνά της, μεταξύ των οποίων και ο Όλυμπος της Λυκίας, αντικρίζουν τα μεν το Αιγαίο τα δε τη Μεσόγειο. Σημαντικότερες πόλεις η Ξάνθος και τα Μύρα. Βρισκόμαστε πια στη Μεσόγειο. Στα ενδότερα υπάρχει η δασωμένη περιοχή Πισιδία, στα όρη του Ταύρου, μεταξύ Φρυγίας, Λυκαονίας και Παμφυλίας.
Η PAMPHYLIA / Παμφυλία, στα παράλια που σχηματίζονται ανάμεσα στις νότιες πλαγιές της οροσειράς του Ταύρου και τη Μεσόγειο. Σημαντικότερη πόλη η Αττάλεια, σπουδαίο λιμάνι και επικοινωνιακός κόμβος ανάμεσα στη θάλασσα και την άγρια ενδοχώρα. Άλλες σημαντικές πόλεις: η Πέργη και η παραθαλάσσια Σίδη.
Ακολουθεί η CILICIA / η Τραχεία (ορεινή) και η πεδινή Κιλικία / Κιλικία Πεδιάς, μια μεγάλη έκταση ανάμεσα στην Παμφυλία (δυτικά), τη Συρία (ανατολικά και νοτιοανατολικά), τον Ταύρο (βόρεια), τη Μεσόγειο και τη Φοινίκη (νότια). Οι αρχαίοι ονόμαζαν αυτόν τον ενδιάμεσο και πολύ ιδιαίτερο τόπο «η εκτός του Ταύρου Ασία», επειδή τα φοβερά βουνά του Ταύρου τη χωρίζουν δραματικά από την Καππαδοκία κι όλη την υπόλοιπη μικρασιατική ενδοχώρα. Εδώ η μεγάλη πόλη ήταν η παραποτάμια Ταρσός, ενώ υπήρχαν και πολλές λιμανουπόλεις, όπως η Σελεύκεια, το Ανεμούριον κ.ά. Εδώ βρίσκεται και η Ισσός, πεδινός παραθαλάσσιος τόπος, που έμεινε στην ιστορία εξαιτίας της κρίσιμης μάχης ανάμεσα στις δυνάμεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Δαρείου Γ΄ τον Νοέμβριο του 333 π.Χ. Η νίκη του Αλέξανδρου άνοιξε τις Πύλες της Συρίας. Η Κιλικία, που αντικρίζει την Κύπρο, είναι ο γεωμορφολογικός και, ως έναν βαθμό, ο πολιτιστικός «προθάλαμος» της ιστορικής Συρίας. Ένα τμήμα της χώρεσε στον χάρτη: SYRIA, όπου υπαγόταν και η Φοινίκη (τα παράλια του Λιβάνου, με πόλεις ξακουστές: Τρίπολις, Βύβλος, Βηρυτός, Σιδώνα –η Τύρος έμεινε εκτός χάρτη). Εδώ βρίσκεται και η παραποτάμια Αντιόχεια (Αντιόχεια η επί Ορόντου), η ιστορική πρωτεύουσα της ελληνιστικής, ρωμαϊκής και πρωτοβυζαντινής Συρίας, που υπήρξε επί μία χιλιετία η μεγαλύτερη πόλη της Ανατολής (σήμερα εντός τουρκικής επικράτειας). Ο χάρτης φτάνει μέχρι τη Δαμασκό και την αρχή της απέραντης ερήμου της (Πετραίας) Αραβίας.
Στα ανατολικά της Κιλικίας βλέπει κανείς εκείνες τις περιοχές που ιστορικά και πολιτιστικά ανήκαν στον ευρύτερο συριακό κόσμο, δηλαδή τον αρχαίο σημιτικό. Είναι η COMMAGENE / Κομμαγηνή (πρωτεύουσα τα παρευφράτεια Σαμόσατα), η OSROENE / Οσροηνή (πρωτεύουσα η Έδεσσα / Ούρφα), η SOPHENE / Σοφηνή (στην αρ. όχθη του Άνω Ευφράτη), ενώ στα ΒΔ, στη δεξιά όχθη, η Μελιτηνή. MESOPOTAMIA / εδώ μικρό τμήμα της Βόρειας ή Άνω Μεσοποταμίας (τμήμα τη Ν. Τουρκίας και της Β. Συρίας). Σε αυτό το τμήμα του χάρτη προσθέσαμε στα ελληνικά μερικά από τα υπάρχοντα τοπωνύμια, αρχίζοντας από τις δύο κοντινές και παραποτάμιες πόλεις των Σελευκιδών: την πρωτεύουσα Αντιόχεια την επί Ορόντου (σήμερα Antakya στην Τουρκία) και λίγο νοτιότερα τη συμπρωτεύουσα Απάμεια χτισμένη και αυτή στις όχθες του ποταμού Ορόντη (στη Συρία).
Στον Ευφράτη σημειώσαμε το σελευκιδικό και στρατηγικότατο Ζεύγμα: πόλη-πέρασμα, κα μάλιστα διπλή πόλη, χτισμένη στις δύο όχθες σε ένα σημείο που στενεύει το ποτάμι (καλύφθηκε από τα νερά ενός μεγάλου τουρκικού φράγματος το 2000). Λίγο νοτιότερα βρισκόταν η Ιεράπολις επί Ευφράτου (στη σύγχρονη Β. Συρία-πάνω στο σύνορο με την Τουρκία). Αρχαία ελληνική ονομασία Βαμβύκη (ελληνοποιημένο το αραμαϊκό Mnbg), αλλά λόγω του περίφημου Ιερού της μεγάλης Ανατολίτισσας θεάς Ατάγαρτης, τα πλήθη ονόμαζαν την πόλη Ιερόπολη και Ιεράπολη, ονομασία που με τον καιρό κατοχυρώθηκε. Είναι το σημερινό Manbij, που οι Κούρδοι της Συρίας το λένε Minbic (ένα από τα συνοριακά σημεία που βρέθηκαν στο επίκεντρο του πολέμου στη Συρία τη δεκαετία του 2010).
Μεταξύ Ευφράτη και Τίγρη, στην Άνω ή Βόρεια Μεσοποταμία, μία από τις σημαντικότερες πόλεις υπήρξε η Έδεσσα, όπως την ονόμασαν οι Μακεδόνες επειδή ο ποταμός που διασχίζει την πόλη τους θύμιζε την πατρογονική Έδεσσα. Η αραμαϊκή ρίζα της αρχαίας ονομασίας ήταν Urf κι αυτό επανήλθε όταν αργότερα ονομάστηκε Ούρφα από τους Σύριους. Μετά το 1923, οι Τούρκοι την ονόμασαν Şanlıurfa. Λίγο νοτιότερα, βρίσκεται η βιβλική πόλη Χαρράν, από όπου πέρασε ο Αβραάμ. Στα ελληνιστικά χρόνια το πανάρχαιο αραμαϊκό τοπωνύμιο έγινε Κάρραι επί το ελληνικότερο.
Νότια της Χαρράν (που βρίσκεται στην τουρκική επικράτεια) υπάρχει το παρευφράτειο Νικηφόριον στη συμβολή του ποταμού αλ Μπαλίκ με τον Ευφράτη. Είναι και αυτή μια ελληνιστική πόλη που ιδρύθηκε πάνω σε ένα άλλο πέρασμα του Ευφράτη, εδώ του Μέσου Ευφράτη που διαρρέει τη Β. Συρία. Μέχρι τη δεξιά όχθη (νότια) φτάνει η αδυσώπητη συροαραβική έρημος. Περνώντας το ποτάμι, φτάνει κανείς στην «Εύφορη Ημισέληνο» / την Άνω Μεσοποταμία. Πιστεύεται ότι από αυτό το σημείο διάβηκε τον ποταμό ο Μ. Αλέξανδρος με τον στρατό του, για να περάσει στην Άνω Μεσοποταμία και να συνεχίσει με ανατολική κατεύθυνση προς τα Γαυγάμηλα (πεδιάδα στο Β. Ιράκ). Το Νικηφόριον είναι η σύγχρονη Ράκκα (Ar Raqqah / Rakka), σημαντική (και πανέμορφη) πόλη του μεσαιωνικού Χαλιφάτου της Βαγδάτης, από όπου εκκινούσαν τα στρατεύματα για τις εκστρατείες εναντίον της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Αλλά ξαφνικά, η Ράκκα, μια φτωχική και λησμονημένη πόλη της συνοριακής Συρίας, πέρασε τον 21ο αιώνα στη διεθνή επικαιρότητα επειδή έγινε για μερικά χρόνια (2012-2018) η «πρωτεύουσα» του εφήμερου «Χαλιφάτου» της τρομοκρατικής οργάνωσης ISIS. Η φοβερή περιπέτειά της καταδεικνύει με τον τραγικότερο τρόπο τη στρατηγική της σημασία –και για άλλη μια φορά επισημαίνει τη μακρύτατη διάρκεια της στενής σχέσης μεταξύ γεωμορφολογίας και στρατηγικής.
Δικαίωμα χρήσης
Ναι
Λέξεις - Κλειδιά
Αβόρας ποταμός / Habur.
Αιγαίο Ανατολικό.
Άλυς / Κιζίλιρμάκ ποταμός.
Άμιδα / Ντιγιάρμπακιρ.
Ανατολική Μεσόγειος.
Αντιλίβανος.
Αντιόχεια / Αντάκια.
Απάμεια Συρίας / Afamyyia.
Αρμενία.
Αρχαίες ελληνικές πόλεις.
Ασιατική Τουρκία.
Βασίλειο Κομμαγηνής.
Βηρυτός.
Βιθυνία.
Βόρεια Συρία.
Βόρειος / Άνω Μεσοποταμία.
Γαλατία / Galatia, Ρωμαϊκή Επαρχία.
Δαμασκός.
Έδεσσα / Ούρφα.
Έρημος.
Ευφράτης ποταμός.
Έφεσος.
Ιεράπολη στον Ευφράτη / Βαμβύκη / Manbij.
Ιωνία.
Καππαδοκία.
Καρία.
Κιλικία.
Κομμαγηνή.
Κύπρος.
Λίβανος, όρος.
Λυδία.
Λυκία.
Μανμπίτζ / Ιεράπολη στον Ευφράτη / Βαμβύκη / Manbij.
Μαύρη Θάλασσα, τουρκικά παράλια.
Μέση Ανατολή.
Μυσία, ΒΔ Μικρασία.
Οσροηνή, βασίλειο.
Παλμύρα / Ταντμόρ.
Παμφυλία, ΝΔ Τουρκία.
Παφλαγονία, Ασιατική Τουρκία.
Πόντος.
Ποτάμι.
Ράκκα / Raqqa.
Ρωμαϊκή Επαρχία Ασίας.
Ρωμαϊκή εποχή.
Ρωμαϊκή, Αυτοκρατορική περίοδος.
Σαμόσατα / Samsat.
Συρία ΒΑ.
Συρία ΒΔ.
Τίγρης ποταμός / Dicle.
Τρίπολη Λιβάνου.
Τρωάδα, χερσόνησος.
Ύστερη Αρχαιότητα.
Φρυγία.
Χαλέπι / Aleppo / Haleb.
Χάρτης.