Δημητριάδης (επιμ.), Εβλιγιά Τσελεμπή, Κεντρική και Δυτ. Μακεδονία (Ε.Μ.Σ., 1973)
[Βιβλιογραφία]

Δημητριάδης (επιμ.), Εβλιγιά Τσελεμπή, Κεντρική και Δυτ. Μακεδονία (Ε.Μ.Σ., 1973)

«Η μελέτη αυτή ξεκίνησε το 1967 με την πρόθεση να δώση στον Έλληνα αναγνώστη τις πληροφορίες που προσφέρει για την Κεντρική και Δυτική Μακεδονία ο γνωστός Τούρκος περιηγητής και συγγραφέας του 17ου αιώνα Εβλιγιά Τσελεμπή στο έργο του που είναι γνωστό με τον τίτλο Seyahatname ("Ταξιδιωτικό") ή Τarih-I Seyyah ("Ιστορία τον Ταξιδιού"). Το μέρος του έργου που πραγματεύεται την Ανατολική Μακεδονία και τη Θεσσαλονίκη έχει ήδη μεταφρασθή στα ελληνικά από τον Νικηφόρο Μοσχόπουλο, που σχεδίαζε, όπως φαίνεται, να μεταφράση και το υπόλοιπο τμήμα της περιγραφής της Μακεδονίας που περιλαμβάνεται στην περιγραφή του ταξιδιού του Εβλιγιά προς την Κρήτη το 1669, δεν πρόλαβε όμως να πραγματοποιήση την υπόσχεσή του. Έμενε ακόμη να μεταφρασθή το μέρος του ταξιδιού του Εβλιγιά από τη Θεσσαλονίκη στα Γενιτσά, την Έδεσα, τη Νάουσα και τη Βέροια, που περιλαμβάνεται στο όγδοο βιβλίο του Seyahatname (σ. 170-188). Από το ίδιο βιβλίο (σ. 730-763) μεταφράζω και το ταξίδι του γυρισμού του Εβλιγιά από την Κρήτη προς την Κωνσταντινούπολη, με την περιγραφή πολλών πόλεων της Δυτικής και Βόρειας Μακεδονίας, που σήμερα οι περισσότερες βρίσκονται έξω από τα ελληνικά σύνορα. Επίσης από το πέμπτο βιβλίο του Seyahatname (σ. 571-583) μεταφράζω ένα παλαιότερο ταξίδι του Εβλιγιά το 1661 με την περιγραφή μερικών πόλεων και χωριών της Δυτικής Μακεδονίας. Λίγο πιο πριν ο Εβλιγιά είχε περάσει και από τα Σκόπια (σ. 553-563), την περιγραφή των οποίων συμπεριέλαβα στη μετάφρασή μου. Για τη μετάφραση των τμημάτων αυτών βασίστηκα αρχικά στο κείμενο της τουρκικής εκδόσεως του Seyahatname, μοναδικής μέχρι σήμερα, που έχει γίνει τμηματικά …». (Από τον Πρόλογο του οθωμανολόγου Β. Δημητριάδη σ. ιγ΄)

Περιεχόμενα: Πρόλογος σσ. ιγ΄-ιστ΄. Μεταγραμματισμός αραβικών στοιχείων, σ. ιζ’. Συντομογραφίες. ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Η ζωή και το έργο του Εβλιγιά Τσελεμπή. 2. Χειρόγραφα, έκδοση και ελληνικές μεταφράσεις του Seyahatname. 3. Πηγές του Εβλιγιά. 4. Οι ονομασίες πόλεων. 5. Οι πληροφορίες του Εβλιγιά για τις τουρκικές κατακτήσεις των πόλεων της Μακεδονίας. 6. Διοικητική διαίρεση. 7. Τοπική διοίκηση. 8. Ο πληθυσμός και η σύνθεσή του. 9. Οι γλωσσικές παρατηρήσεις του Εβλιγιά. 10. Εμπορική δραστηριότητα και γεωργικά και βιοτεχνικά προϊόντα. 11. Η ασφάλεια στην ύπαιθρο. 12. Μπάμπο ή Πάνο; Επίμετρο: Η ονομασία Γενιτσά (Yenice).

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ – ΣΧΟΛΙΑ [το Κείμενο] σσ. 65-359. ΜΕΡΟΣ Α' Ι. Περιγραφή του παραδείσου των παραδεισένιων πόλεων, δηλαδή του κάστρου των Σκοπίων (Uskub), της επιθυμίας του κόσμου.

ΜΕΡΟΣ Β'. Ι. Περιγραφή του όρους Λίπε, δηλαδή του ισχυρού κάστρου του Περλεπέ ΙΙ. Περιγραφή της εύπορης και όμορφης πόλης του Μοναστηρίου (Monastir). III. Περιγραφή του τόπου των φλώρων, δηλαδή της κωμόπολης Φλώρινας (Florine). IV. Περιγραφή [...], δηλαδή του κάστρου της Λίμνης της Καστοριάς (Golu-Kesri). V. Δηλώνει τα χωριά του καζά της Καστοριάς και τα χωριά του Καραμπέγ-Ιτσί και τα χωριά του καζά του Τζουμά-Παζαρί στα οποία πήγαμε. VI. Περιγραφή του σταθμού του προσκυνήματος του τεκέ του Μεμή Μπέη Σουλτάν Μπαμπά. VII. Ο σταθμός του καζά του Σαρί-Γκιόλ (Sari-Gol). VIII. Περιγραφή [...] δηλαδή του κάστρου των Σερβίων (Serfice). 

ΜΕΡΟΣ Γ' Ι. Περιγραφή της κοιλάδας του Verebiye, δηλαδή του κάστρου των Γενιτσών του Βαρδάρη (Vardar Yenicesi). II. Περιγραφή της χώρας του νερού (dar-i ma'), δηλαδή του κάστρου των Βοδενών (Vodina). III. Περιγραφή της κωμοπόλεως της Νάουσας (Avusdos). IV. Περιγραφή της κοιλάδας της Αγια-Καριά (Aya-Karya), δηλαδή του κάστρου της Βέροιας (Kara-Ferye). ΜΕΡΟΣ Δ' Ι. Δηλώνει τους σταθμούς που περάσαμε πηγαίνοντας στο σαντζάκι της Αχρίδας (Ohri). ΙΙ. Περιγραφή του ψαράδικου της Στρούγκας (Usturka). ΙΙΙ. Περιγραφή της χώρας του ψαριού, δηλαδή του ευτυχισμένου κάστρου της Αχρίδας. IV. Έπαινος της μεγάλης θερινής βοσκής του Ουστόκ (Ustok). V. Περιγραφή της εύπορης κωμόπολης Ρέσνας (Resna). VI. Περιγραφή της χαριτωμένης κωμόπολης Πόγραδετς (Pogradas). VII. Περιγραφή της εύπορης κωμόπολης Στάροβας (Istarova). VIII. Περιγραφή του καζά του μεγάλου χωριού της Πρέσπας (Prespe). ΙΧ. Περιγραφή της κωμόπολης Ράντοβιτς (Ardovista). X. Κεφάλαιο του επαίνου της εύφορης κωμόπολης Τίκβες (Tikves). XI. Έπαινος της όμορφης κωμόπολης Βαλάντοβο (Valandiva). XII. Περιγραφή της παλαιάς χώρας, της πόλης του Aγιάντατζα, δηλαδή του μεγάλου κτίσματος του κάστρου της Στρώμνιτσας (Usturumca). XIII. Περιγραφή του τόπου της μεγάλης γιορτής [...] του πανηγυριού της Ντόλιανης (Dolyan Panayuri). XIV. Εγκώμιο της εξωραϊσμένης κωμόπολης του Πετριτσιού (Petric). XV. Περιγραφή της κωμόπολης του Μελένικου (Menlik). XVI. Περιγραφή της όμορφης κωμόπολης της γοητευτικής Βέτρινας (Vetrine). Όροι σσ. 361-377. Βιβλιογραφία σσ. 379-388. Ευρετήριο σσ. 389-464. Χάρτης δισέλιδος. Χειρόγραφα, 8ο Βιβλίο. Σύνολο σελίδες 500 (διαστάσεις 24Χ17) συν χάρτης εκτός σελιδαρίθμησης. Χαρτόδετο.

>>>> Να σημειωθεί ότι το όνομα του μεγάλου Οθωμανού ταξιδευτή Evliya Çelebi (1611-1683 ή 1684) συναντιέται στα ελληνικά με δύο ορθογραφίες: Τσελεμπή και Τσελεμπί, που είναι τίτλος τιμής.