Μασσαβέτας, Η Τρίτη Ρώμη (2019)
[Βιβλιογραφία]

Μασσαβέτας, Η Τρίτη Ρώμη (2019)

Από την συνοπτική παρουσίαση που κάνει ο συγγραφέας στο οπισθόφυλλο του βιβλίου του: «Το βιβλίο αναδεικνύει ένα ζήτημα καθαρά γεωπολιτικό, παρά την φαινομενικά θρησκευτική του διάσταση: τον πόλεμο που η Μόσχα έχει κηρύξει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η φράση "Μόσχα, η Τρίτη Ρώμη" είναι μέρος των σχολικών μας ακουσμάτων. Λίγοι γνωρίζουν ωστόσο πως ο αυτοπροσδιορισμός της Μόσχας ως "Τρίτης Ρώμης" τροφοδοτείται συστηματικά από μία εθνική γραμμή δημιουργίας θρησκευτικών "αποικιών", με προφανή πολιτικά οφέλη.

Η από αιώνων ρωσική στρατηγική διείσδυσης και κυριαρχίας στον ορθόδοξο κόσμο γνώρισε νέα έξαρση την μετασοβιετική εποχή. Στην Ελλάδα μαίνεται από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 μια καλοστημένη επιχείρηση "υβριδικού πολέμου", που στοχεύει να στρέψει την ελληνική κοινωνία ενάντια στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Παράλληλα, η Μόσχα προσπάθησε, με απειλές και πράξεις δολιοφθοράς κατά του πατριάρχη Βαρθολομαίου, να εμποδίσει την δημιουργία αυτοκέφαλης Εκκλησίας στην Ουκρανία, την οποία θεωρεί πνευματική της "αποικία". Έχοντας αποτύχει να εκβιάσει τις εξελίξεις, διέκοψε σχέσεις με την Κωνσταντινούπολη, την Αθήνα και με κάθε άλλη Εκκλησία που αναγνώρισε την θρησκευτική χειραφέτηση της Ουκρανίας. Προσπάθησα, μελετώντας την διαμόρφωση της ρωσικής ορθοδοξίας και την κοσμοθεωρία κράτους και Εκκλησίας στην Ρωσία, να κατανοήσω πώς γεννήθηκε η υπερφίαλη "γεωπολιτική της ορθοδοξίας". Μόλις σήμερα, με την ορθόδοξη "οικουμένη" να κινδυνεύει να διχοτομηθεί, δείχνει ενδιαφέρον για όλα αυτά η ευρύτερη κοινωνία, πέραν του στενού κύκλου του κλήρου, των εκκλησιαστικών ιστορικών και των διπλωματών.

Οι Ρώσοι παραμένουν δέσμιοι της σαγήνης τους για ένα ένδοξο παρελθόν. Μήπως όμως η ψύχωσή τους με την αυτοκρατορική ιδέα και την ισχύ υπονομεύει τελικά την επιρροή τους στον όλο ορθόδοξο κόσμο; Α.Μ.»

Απόσπασμα από την Εισαγωγή σχετικά με τη διάρθρωση του βιβλίου (σσ. 15-17): ‘[…]Οι εξελίξεις του 2018 άφησαν πολλούς ορθοδόξους (και πολύ περισσότερους εκτός του ορθοδόξου κόσμου) να αναρωτιούνται ποιο είναι το ακριβές νόημα των όρων «αυτοκέφαλη» και «οικουμενικό». Στο βιβλίο αυτό ξεκινώ λοιπόν «από το μηδέν», χωρίς να θεωρήσω τίποτε γνωστό και δεδομένο. Στόχος μου να γίνει προσιτό στον αναγνώστη που δεν είχε ως τώρα ούτε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πολιτική των Εκκλησιών ούτε σχετικές γνώσεις (μέχρι πολύ πρόσφατα εξάλλου ανήκα κι εγώ στην κατηγορία αυτήν), αλλά αισθάνθηκε μετά τις πρόσφατες εξελίξεις την περιέργειά του γύρω από τα ζητήματα αυτά να μεγαλώνει. Έτσι τα κεφάλαια 1 και 2 εξηγούν βασικές αρχές της ορθόδοξης εκκλησιολογίας (Οικουμενικό Πατριαρχείο, αυτοκέφαλη Εκκλησία) για όσους τα ζητήματα αυτά δεν είναι οικεία. Το κεφάλαιο 1 ιστορεί πώς πολιτισμικοί και ιστορικοί παράγοντες οδήγησαν στην δημιουργία ενός αποκεντρωμένου συστήματος για την ορθόδοξη «οικουμένη». Ιστορείται ο ρόλος της πολιτικής εξουσίας στα εκκλησιαστικά και εξηγείται το πώς κρατική πολιτική και προσωπικοί ανταγωνισμοί διαπλέκονται αναπόφευκτα με την θρησκεία. […] Το κεφάλαιο 2 εστιάζει στην επιρροή που η εθνική ταυτότητα και οι πολιτισμικές διαφορές είχαν πάνω στην Εκκλησία. Εξηγεί πώς ο συνδυασμός τους με την ανεξάρτητη κρατική οργάνωση οδήγησε στον θεσμό της αυτοκέφαλης Εκκλησίας.

Το κεφάλαιο 3 μιλά για την Ρως, το μεσαιωνικό «ορθόδοξο βασίλειο» το όνομα του οποίου εξακολουθεί να επικαλείται ο πατριάρχης Μόσχας («πάσης Ρως»). Εξιστορείται η «βάπτιση των Ρως» και η γένεση στην πόλη και την περιοχή του Κιέβου του πολιτισμού των Ανατολικών Σλάβων, η διάλυση της Ρως συνεπεία της μογγολικής εισβολής και η μετεγκατάσταση του μητροπολίτη πάσης Ρως στην Μόσχα. Περιγράφεται η διαμόρφωση της ταυτότητας και των φιλοδοξιών της Εκκλησίας της Μόσχας και η απαρχή των ιδεολογημάτων –όπως εκείνο της Τρίτης Ρώμης– που σημαδεύουν την κοσμοθεωρία της μέχρι σήμερα. Το κεφάλαιο 4 αναλύει πώς η διαφορετική ιστορική εμπειρία Ουκρανών και Λευκορώσων διαμόρφωσε μια εθνική ταυτότητα ξεχωριστή από εκείνη των Ρώσων. Εξηγεί πώς η συμπερίληψη στο ουκρανικό κράτος περιοχών με εντελώς διαφορετική ιστορική διαδρομή οδήγησε στις «δύο Ουκρανίες», μια κοινωνία διαιρεμένη ως προς τις πολιτισμικές αναφορές και την συλλογική της ταυτότητα. Στο κεφάλαιο 5 ιστορείται η χρήση της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας από το κράτος, τόσο κατά την αυτοκρατορική όσο και κατά την σοβιετική περίοδο, ως μοχλού πολιτισμικού εκρωσισμού στο εσωτερικό μέτωπο και οργάνου ήπιας ισχύος στο εξωτερικό.

Το κεφάλαιο 6 ιστορεί τις περιπτώσεις, από το 1917 ως την πρόσφατη κρίση στην Ουκρανία, όπου η Μόσχα συγκρούσθηκε με την Κωνσταντινούπολη για την δικαιοδοσία και την επιρροή τόσο σε χώρες με παραδοσιακά ορθόδοξη παρουσία, όσο και στην διασπορά. Το κεφάλαιο 7 ασχολείται με τον ρωσικό εθνικισμό, την θέση της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στο εθνικό αφήγημα και την ιδεολογία που την διαπνέει στις μέρες μας. Εξηγεί παράλληλα γιατί η Ρωσία δεν μπορεί να αποδεσμευθεί από τα φαντάσματα της αυτοκρατορικής της ιστορίας. Το κεφάλαιο 8 ασχολείται με τον υβριδικό πόλεμο που η Ρωσία διεξάγει στην Ελλάδα. Στόχος του να στρέψει την ελλαδική Εκκλησία και την ελληνική κοινωνία εναντίον του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αλλά και του δυτικού προσανατολισμού της χώρας. Ιστορείται το χρονικό της ρωσικής «ειρηνικής επίθεσης» στην Ελλάδα και παρουσιάζεται το δίκτυο που οι Ρώσοι έχουν εξυφάνει προκειμένου να προωθήσουν τους γεωπολιτικούς τους στόχους. Το κεφάλαιο 9 αναφέρεται στην κρίση της ουκρανικής αυτοκεφαλίας, το κύριο μέτωπο της σύγκρουσης Μόσχας και Κωνσταντινουπόλεως. Παραθέτει το πώς οδηγηθήκαμε σε αυτήν και αποτολμά μια αποτίμηση της κατάστασης.’

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Σχετικά με την μεταγραφή των ρωσικών ονομάτων (σ. 12). ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Ο αγώνας της Μόσχας για τον θρόνο της Ορθοδοξίας (σσ. 13-18). ΜΕΡΟΣ Α΄ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΙΛΟΔΟΞΙΩΝ ΤΗΣ (σσ. 21-152). 1. «Οικουμενικό»: Τα προνόμια της Κωνσταντινουπόλεως στο φυγόκεντρο σύστημα της ορθοδοξίας. 2. Το θρησκευτικό είναι πάντα και πολιτικό: Εκκλησία, κράτος και εθνική ταυτότητα. 3. Από το Κίεβο ως «μητρόπολη πάσης Ρως» στην Μόσχα ως «Τρίτη Ρώμη». 4. Οι «δύο Ουκρανίες»: Το βάρος της ιστορίας και οι πολλαπλές ταυτότητες.

ΜΕΡΟΣ Β΄ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΥΦΑΡΠΑΓΗΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΕΙΩΝ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ (σσ. 153-422). 5. «Η Εκκλησία του κράτους»: Μοχλός εκρωσισμού, όργανο ήπιας ισχύος. Α. Η ΡΩΣΙΚΗ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ως μοχλός εκρωσισμού. Β. Η ΡΩΣΙΚΗ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ως όργανο ήπιας ισχύος. 6. Δεν είναι μόνο η Ουκρανία... Πεδία αντιπαράθεσης από το 1917 ως σήμερα. Α. ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟ ΣΤΗΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ. Β. ΜΕΤΑΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ. 7. «Η ιστορία είναι το μέλλον»: Η Ορθόδοξη Εκκλησία στον ρωσικό εθνικισμό και την κρατική πολιτική. 8. Η ΕΛΛΑΔΑ στην ρωσική γεωπολιτική: Η «ειρηνική επίθεση». Α. ΓΙΑΤΙ Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΠΡΩΤΑΡΧΙΚΟ ΣΤΟΧΟ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ «ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗΣ». Β. ΙΣΤΟΡΙΑ, ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ, ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ: ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ «ΕΙΡΗΝΙΚΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ». 9. ΟΥΚΡΑΝΙΑ: Η νέμεση της «Τρίτης Ρώμης» και του «ρωσικού κόσμου». ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (σσ. 423-455). ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ (σσ. 457-467). Σύνολο σελ. 468 (διαστάσεις 21 Χ 14).

>>>>>> Βλ. και Κείμενα στο Συνοδευτικό Υλικό

>>>>>>>>>>> Τον Μάιο του 2022, περίπου τρεις μήνες μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη: Νέα, ενημερωμένη έκδοση (498 σελίδες)