Μόλχο, Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων (2015)
[Βιβλιογραφία]

Μόλχο, Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων (2015)

Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: «Πριν από τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο ζούσαν στην Ελλάδα περισσότεροι από 79.000 Εβραίοι σε 31 κοινότητες, που ως τότε λειτουργούσαν σε όλα σχεδόν τα αστικά κέντρα της χώρας. Μετά το Ολοκαύτωμα το 87% των Ελλήνων Εβραίων εξοντώθηκε και στη χώρα απέμειναν λιγότερα από 5.000 άτομα, που σήμερα είναι μέλη των οκτώ εβραϊκών κοινοτήτων που διασώθηκαν. Στο βιβλίο εξετάζονται οι λόγοι για τους οποίους ο αφανισμός των Ελλήνων Εβραίων εξοβελίστηκε από την εθνική μνήμη και ιστορία. Διερευνώνται η στάση της πολιτείας απέναντί τους, καθώς και οι διάφοροι ρόλοι που υιοθέτησαν οι συμπολίτες τους κατά την Κατοχή, αλλά και κατά την Απελευθέρωση. Ανατρέπονται πολλοί από τους μύθους της δημόσιας ιστορίας, που επί δεκαετίες υποστήριζε ότι όλοι οι Χριστιανοί βοήθησαν σύσσωμοι τους Εβραίους και ότι, εκτός από τους ναζί, οι μόνοι που έφταιγαν γι' αυτό το ατιμώρητο έγκλημα ήταν τα ίδια τα θύματα και οι ηγέτες τους. Όλα τα παραπάνω τεκμηριώνονται με την παρουσίαση δημοσιευμένων και αρχειακών πηγών ιστορίας, προφορικής ιστορίας και μνήμης. Ορισμένες από τις πηγές αυτές σχολιάζονται αναλυτικά. Άλλες, όπως η αλληλογραφία των ιθυνόντων αλλά και η νομοθεσία του ελληνικού κράτους, που επιβεβαιώνουν την εκμετάλλευση και τη λεηλασία των εβραϊκών περιουσιών, δημοσιεύονται αυτούσιες σε δύο παραρτήματα στο τέλος του βιβλίου.»

Ο τόμος συγκεντρώνει δώδεκα κείμενα (σε αντίστοιχα κεφάλαια) για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα, τα οποία συνέταξε η Ρένα Μόλχο τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Πρόκειται για πρωτότυπες ιστοριογραφικές μελέτες, άρθρα, συμμετοχές σε συλλογικά έργα και βιβλιοκρισίες. Πάρα πολύ κατατοπιστικές, διευκρινιστικές, χρησιμότατες – και σε πολλές περιπτώσεις αποκαλυπτικές – οι δεκάδες σχολιασμένες αναφορές στην ελληνική βιβλιογραφική παραγωγή σχετικά με τους Έλληνες Εβραίους του 20ού αιώνα, τη Γενοκτονία και τα μεταπολεμικά χρόνια. Άλλες είναι εντός κειμένου κι άλλες στις υποσημειώσεις. Σημείωση σχετικά με τον όρο Σοά / Shoah: «Ο όρος Ολοκαύτωμα, αν και λανθασμένος στην περίπτωση της προμελετημένης γενοκτονίας των Εβραίων, χρησιμοποιείται καθώς έχει επικρατήσει σε όλες σχεδόν τις γλώσσες, πλην της εβραϊκής. Σ’ αυτήν χρησιμοποιείται ο ορθότερος όρος Shoah [Σοά στα ελλην.], που έχει την έννοια της σκόπιμης καταστροφής δια πυρός» σ. 163 σημ. 319.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Νίκος Ζάικος, Πρόλογος: Σε αναζήτηση Δικαιοσύνης και Μνήμης (σσ. 13-16). Εισαγωγή: Ιστορική έρευνα και διάσωση της Μνήμης ως τρόπος ζωής. ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ. Α. Επισκόπηση της πρόσφατης ιστοριογραφίας για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Ελλάδας. Ειδικότερες όψεις. Β. Προβλήματα ένταξης της εβραϊκής γενοκτονίας στη συλλογική εθνική μνήμη. Η περίπτωση της Θεσσαλονίκης. Η περίπτωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Η αντισημιτική πολιτική των Γερμανών το 1942. Οι σχέσεις μεταξύ Χριστιανών και Εβραίων στη Θεσσαλονίκη μετά το 1912. Οι Εβραίοι στα καταναγκαστικά έργα. Το εβραϊκό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης. Η καταστροφή του νεκροταφείου. Το τραγικό τέλος της μητροπολιτικής εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης. Η τύχη των εβραϊκών περιουσιών. Η δίκη του Μαξ Μέρτεν στην Αθήνα. Η προβληματική συλλογική μνήμη. Γ. Τα προβλήματα της ανασυγκρότησης της Κοινότητας και το ζήτημα της λεηλατηθείσας εβραϊκής περιουσίας μετά την Απελευθέρωση. Η επιστροφή των Ελλήνων Εβραίων. Το ζήτημα της επιστροφής των εβραϊκών περιουσιών. Θέσπιση νέων νόμων χωρίς την κατάργηση των προγενέστερων κατοχικών. Ιδρύματα αποκατάστασης. Η εκπαίδευση. Δ. Μύθοι και πραγματικότητα για την εξόντωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Ε. Βασανιστήρια και στρατόπεδα για την εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης: Βασανιστήρια στα στρατόπεδα εξόντωσης. Βασανιστήρια με ιατρικά πειράματα. Οι θάλαμοι αερίων και τα κρεματόρια.

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΕΣ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΑ. ΣΤ. Η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στο ελληνικό σχολείο. Ο διαγωνισμός του Υπουργείου Παιδείας με θέμα: «Τα ελληνόπουλα της νέας γενιάς για το Ολοκαύτωμα» και οι εργασίες που βραβεύτηκαν ως τεκμήριο της αποτυχίας της επίσημης διδακτικής μεθόδου. Η μέθοδος διδασκαλίας που υιοθετήθηκε από το Υπ. Παιδείας. Ζ. Πώς εξιχνιάζεται ένα έγκλημα που έμεινε ατιμώρητο: Η εξόντωση των Γιαννιωτών Εβραίων. Οι συνεντεύξεις των Γιαννιωτών. Η διερεύνηση των φακέλων της ανακριτικής διαδικασίας των εγκληματιών. Επίλογος. Η. Η διαμαρτυρία του Εβραίου στην ελληνική γλώσσα: τα θεατρικά του Μάνθου Κρίσπη για την προσωπική του εμπειρία στην κατοχική Αθήνα. Τα καπέλλα ή η κριτική του Μ. Κρίσπη για τα σύμβολα του διαχωρισμού. Η κωμωδία του Κρίσπη για τον Εμφύλιο: Ου θνήξεις εν πολέμω. Ο μισός βασιλιάς (1960): Η προσωπική εμπειρία του Κρίσπη στην Κατοχή. Τι κατάλαβαν οι θεατρικοί κριτικοί της μεταπολεμικής Αθήνας. Μάνθος Κρίσπης (1925 - 2002): Έλληνας, Εβραίος και λογοτέχνης. Θ. Η εξόντωση των Εβραίων των βουλγαροκρατούμενων περιοχών της Μακεδονίας και Θράκης και η διάσωση των Βουλγάρων Εβραίων: ένα παράδοξο φαινόμενο στην ιστορία του Ολοκαυτώματος. 

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΣ. Ι. Το Αρχείο Οπτικοακουστικών Μαρτυριών των Επιζώντων της (ναζιστικής) Γενοκτονίας Shoah: Στόχοι οργάνωση και διαδικασία συνεντεύξεων. Στόχοι και λειτουργία του Αρχείου. Η οργάνωση της πρώτης επικοινωνίας με τους επιζώντες. Η πρώτη συνάντηση: γραπτή προ-συνέντευξη. Προετοιμασία του επιζώντος για την οπτικοακουστική συνέντευξη. Η κατά περίπτωση προετοιμασία του συνεντευκτή-εθελοντή. Η μέρα της οπτικοακουστικής συνέντευξης. Το περιπατητικό μέρος ορισμένων συνεντεύξεων Η επόμενη μέρα: η δυναμική της σχέσης μεταξύ επιζώντος και εθελοντή. ΙΑ. Ψηφιακά αρχεία μαρτυριών Ελλήνων Εβραίων για τη συγκρότηση της Μνήμης του Ολοκαυτώματος. Οπτικοακουστική ιστορία των επιζώντων της Shoah. Centropa. ΙΒ. Μαρτυρίες αυτόπτων μαρτύρων για την εκτόπιση και τη λεηλασία των Ελλήνων Εβραίων στη Θεσσαλονίκη και στα Γιάννενα. Ιστορία πρώτη, δεύτερη, τρίτη, τέταρτη. Συμπεράσματα. Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: Υπόμνημα εμπόρων και επαγγελματιών κατόχων Ισραηλιτικών καταστημάτων, κενών, αποβιωσάντων Ισραηλιτών εν τη εξορία, Θεσσαλονίκης. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2: Νόμοι που θεσπίστηκαν επί Κατοχής και μετά την Απελευθέρωση για τις εβραϊκές περιουσίες. Βιβλιογραφία (σσ. 219-233). Ευρετήριο ονομάτων, Ευρετήριο τόπων (σσ. 235-237). Σύνολο σελ. 240 + ένθετο δεκαεξασέλιδο εκτός σελιδαρίθμησης με εικονογραφικό υλικό (24 Χ 17), μαλακό εξώφυλλο.

Βλέπε και: Ρένα Μόλχο, Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης 1856-1917. Μια ιδιαίτερη κοινότητα (πρώτη έκδ. Θεμέλιο 2001, τρίτη έκδ. Πατάκης 2014)