Ηρόδοτος, Ιστορίαι
[Βιβλιογραφία]

Ηρόδοτος, Ιστορίαι

Ο μεγάλος ταξιδευτής κι εξαιρετικός αφηγητής Ηρόδοτος, γνωστός και ως «ο πατέρας της Ιστορίας» –στην ουσία όμως είναι ο θεμελιωτής της Ιστορικής Γεωγραφίας και Εθνολογίας–, έζησε τον 5ο αι. π.Χ. Γεννήθηκε στην περσοκρατούμενη Αλικαρνασσό της Καρίας, στη Μικρά Ασία, γύρω στο 484. Ταξίδεψε σε πολλές περιοχές του Αιγαίου, στη Μέση Ανατολή, την Αίγυπτο, την αιγαιακή Μικρά Ασία, ίσως και στον Εύξεινο Πόντο / Μαύρη Θάλασσα. Έζησε για κάποιο διάστημα στην Αθήνα κι ανήκε στον κύκλο του Περικλή. Πέθανε γύρω στα 430 στους Θουρίους (αθηναϊκή αποικία στη Ν. Ιταλία / τη Μεγάλη Ελλάδα, όπου πήγε μαζί με τους πρώτους άποικους το 444/3). Σε αυτή τη μόνη αποικία των Αθηναίων στη Δύση θα πρέπει να ασχολήθηκε με τη συγγραφή των Ιστοριών, ένα από τα κορυφαία έργα της ελληνικής γραμματολογίας και της παγκόσμιας ιστοριογραφικής παράδοσης.

Αιώνες μετά τον θάνατό του, οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι (γραμματικοί) χώρισαν το έργο του σε εννέα βιβλία και έδωσαν σε κάθε βιβλίο το όνομα μιας Μούσας: Κλειώ (Βιβλίο I), Ευτέρπη (Βιβλίο II), Θάλεια (Βιβλίο III), Μελπομένη (Βιβλίο IV), Τερψιχόρη (Βιβλίο V), Ερατώ (Βιβλίο VI), Πολύμνια (Βιβλίο VII), Ουρανία (Βιβλίο VIII), Καλλιόπη (Βιβλίο IX).

Ο Ηρόδοτος ήταν ένας εκπρόσωπος της πρώτης γενιάς μετά τις Θερμοπύλες, τη Σαλαμίνα, τις Πλαταιές και τις νίκες στις θάλασσες –ένας εκπρόσωπος του «Χρυσού αιώνα»– κι αυτό φαίνεται από το ύφος του κειμένου, την ευγένεια που χαρακτηρίζει τα επικά θέματα που περιγράφει, την περιέργεια να γνωρίσει τον κόσμο και να μεταφέρει γνώσεις κι εμπειρίες από άλλους πολιτισμούς στους συγκαιρινούς του. Ό,τι δεν είχε τη δυνατότητα να ελέγξει κι ό,τι του φαινόταν απίθανο ή παρατραβηγμένο από όσες ιστορίες του έλεγαν, το σημειώνει με επιφύλαξη και προειδοποιεί τον αναγνώστη. Πρόθεσή του ήταν με τις Ιστορίες να παραθέσει τη σύγκρουση Ελλήνων και Περσών («Μηδικοί» πόλεμοι) και να μείνουν ζωντανά στη μνήμη των μεταγενεστέρων τα γεγονότα και τα κατορθώματα των ανθρώπων, Ελλήνων και Περσών. Αυτό δηλώνει αντί άλλου προλόγου στην αρχή της εξιστόρησής του, σε μία και μόνη πρόταση: Ἡροδότου Ἁλικαρνησσέος ἱστορίης ἀπόδεξις ἥδε, ὡς μήτε τὰ γενόμενα ἐξ ἀνθρώπων τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα γένηται, μήτε ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστά, τὰ μὲν Ἕλλησι τὰ δὲ βαρβάροισι ἀποδεχθέντα, ἀκλεᾶ γένηται, τά τε ἄλλα καὶ δι᾽ ἣν αἰτίην ἐπολέμησαν ἀλλήλοισι.

Του οφείλουμε, λοιπόν, τους Περσικούς πολέμους έως το φθινόπωρο του 478 π.Χ., όταν μετά την άλωση της Σηστού, στη θρακική πλευρά του Ελλήσποντου (δηλαδή την ευρωπαϊκή), από τους Αθηναίους, σταματάει απότομα η διήγηση. Αυτό και μόνο θα ήταν υπεραρκετό. Του οφείλουμε όμως και πολλά άλλα.

Τα σημαντικότερα είναι ότι, θέλοντας να εξηγήσει τις αιτίες του πολέμου και να σκιαγραφήσει τους κυριότερους παράγοντες, αφιερώνει κεφάλαια ολόκληρα στην ιστορία των διαφορετικών περιοχών, των διαφόρων εθνών και πολιτισμών, ακόμα και των διαφόρων ελληνικών φύλων. Αρχίζει δε, με μία ιστορική αναδρομή στην οποία δεν παραλείπει να παραθέτει και δεκάδες πολύτιμες εθνολογικές πληροφορίες, περιγραφές πόλεων (όπως για παράδειγμα της Βαβυλώνας), λατρευτικά ήθη κι έθιμα, ακόμα και ενδυματολογικά στοιχεία, ενώ αναφέρεται και στον διαιτητικό πολιτισμό, τα προϊόντα που παράγει κάθε μέρος (όπως για παράδειγμα η Αραβία) κι άλλα πολλά.

Για ορισμένους από τους πολιτισμούς και τις κοινωνίες που του κινούν το ενδιαφέρον, οι περιγραφές του είναι τα πρώτα στοιχεία –ίσως και τα μόνα– που διαθέτουμε. Δύο τέτοιες περιπτώσεις είναι ο πολιτισμός των Σκυθών και των Θρακών. Ενδεικτικά, αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος του Βιβλίου IV (1-144), όπου αναφέρεται στην εκστρατεία του Δαρείου Α΄ εναντίον των Σκυθών (γύρω στα 516-514 π.Χ), μιλάει για την πορεία από τον Βόσπορο και το Βυζάντιον δια μέσου της, άγνωστης έως, τότε Θράκης μέχρι τον Δούναβη, και μας δίνει μία καταπληκτική περιγραφή του βόρειου τμήματος της Μαύρης Θάλασσας, δηλαδή της σκυθικής στέπας από τον Δούναβη ως την Αζοφική (Ουκρανία, Ρωσία). Κι όχι μόνον της στέπας και των μεγάλων ποταμών που τη διαρρέουν, αλλά και των δύο τόσο διαφορετικών εθνών που την κατοικούν: τους Σκύθες νομάδες και τους Έλληνες που ίδρυσαν αποικίες σε εκείνα τα μακρινά μέρη. Πρόκειται κυριολεκτικά για ένα «εγχειρίδιο Σκυθολογίας», μία μοναδική πηγή σχετικά με έναν πολιτισμό ο οποίος δεν είχε ούτε γραπτά μνημεία, ούτε κτιστά (εκτός από τύμβους).

Εξαιρετικής σπουδαιότητας είναι τα τρία κύρια θέματα του Βιβλίου Ι, τα οποία αναφέρονται στην ασιατική ήπειρο των πρώτων αιώνων της Ιστορικής περιόδου και στην Αρχαϊκή εποχή (7ος-6ος αι.). Το Βασίλειο της Λυδίας. Οι ελληνικές πόλεις-κράτη στα αιγαιακά παράλια της Μικράς Ασίας, αιολικές, ιωνικές και δωρικές, με πολλές αναφορές και σε άλλες περιοχές του ελληνικού κόσμου. Η Μηδική Αυτοκρατορία, ο τρόπος με τον οποίο πέρασε στην κυριαρχία των Αχαιμενιδών Περσών (Κύρος ο Μέγας), ο περσικός πολιτισμός και οι πόλεμοι του Κύρου για την κατάκτηση της Δυτικής Ασίας από την Κασπία μέχρι το Αιγαίο.

Το Βιβλίο ΙΙ είναι αφιερωμένο στην Αίγυπτο, λόγω της εκστρατείας των Αχαιμενιδών έως τη Λιβύη. Εκτός των άλλων, το ανάγνωσμα είναι κι ιδιαίτερα απολαυστικό. Ενώ στο Βιβλίο ΙΙΙ κυριαρχεί η μορφή του Δαρείου Α΄ και ο τρόπος με τον οποίο οργάνωσε το απέραντο κράτος του.

Οι εκστρατείες και οι πόλεμοι του Δαρείου Α΄ και του Ξέρξη Α΄ για την κατάκτηση της Θράκης και του ελλαδικού κορμού αναπτύσσονται στα βιβλία IV έως και ΙΧ, με διάφορες παρεμβολές, όπως η αναλυτική περιγραφή της Ιωνικής Επανάστασης και η καταστροφή της Μιλήτου (στο Βιβλίο VI). Τα μετά τον Μαραθώνα, η μεγάλη εκστρατεία με τον αναρίθμητο στρατό, οι Θερμοπύλες, η ναυμαχία στο Αρτεμίσιο, η πυρπόληση της αθηναϊκής Ακροπόλεως, η Σαλαμίνα, οι Πλαταιές, η ναυμαχία της Μυκάλης και η απελευθέρωση των πόλεων του Ελλήσποντου καταλαμβάνουν τα τρία τελευταία βιβλία.  [ΜΚ, 2013]

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Μπορείτε να βρείτε το πρωτότυπο κείμενο (στα αρχαία ελληνικά) συνδεδεμένο εδώ. Για να είναι πιο εύχρηστο ακολουθήσαμε τον χωρισμό των εννέα βιβλίων και τα δημοσιεύουμε σε εννέα pdf. Στις ταυτότητες (στα Συνοδευτικά κείμενα) δίνονται τα βιβλιογραφικά στοιχεία και μία σύντομη περιγραφή. Σας προτρέπουμε να ρίξετε μια ματιά. Αν γνωρίζει κανείς ως έναν βαθμό το θέμα, θα σας γοητεύσει ο Ηρόδοτος στο πρωτότυπο.