ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ Ανατολία
Με εμβαδόν 164.000 τετρ χλμ η ΝΑ Ανατολία ανήκει στις μεσόγειες περιφέρεις της Ασιατικής Τουρκίας, δηλαδή αυτές που καμιά τους πλευρά δεν βρέχεται από θάλασσα. Την διαρρέουν όμως οι δύο μεγάλοι βιβλικοί και διακρατικοί ποταμοί, που καθόρισαν τον χαρακτήρα και την ιστορία της από την Παλαιολιθική εποχή έως και τις ημέρες μας: ο Ευφράτης στα δυτικά κι ο Τίγρης στ’ ανατολικά. Πηγάζουν στα βάθη της τουρκικής ενδοχώρας και διασχίζουν την περιοχή από Βορρά προς Νότο. Κι ο μεν Άνω Ευφράτης συνεχίζει την πορεία του στη Συρία, πριν στραφεί προς το Ιράκ για να καταλήξει στον Αραβοπερσικό Κόλπο, διαγράφοντας μία ημικυκλική διαδρομή, ενώ ο Τίγρης ακολουθεί ευθύτερη πορεία, περνώντας από τα σύνορα Τουρκίας-Συρίας-Ιράκ και διαρρέει ολόκληρο το Ιράκ ώσπου να συναντηθεί με τον Ευφράτη και να συνεχίσουν μαζί την κάθοδο προς τις κοινές εκβολές τους.
Από γεωμορφολογική, ιστορική, πολιτιστική και, σε μεγάλο βαθμό, εθνολογική άποψη η περιφέρεια ταυτίζεται με την Άνω ή Βόρειο Μεσοποταμία.
Βρισκόμαστε, λοιπόν, στις παρυφές του εκπληκτικού μεσοποταμιακού και συριακού κόσμου, την καρδιά των μεγαλύτερων πολιτισμών της γηραιάς Μέσης Ανατολής. Κι αν η κοιλάδα του Ευφράτη υπήρξε από τα πανάρχαια χρόνια το απώτατο ανατολικό σύνορο της Δύσης –που από την εποχή του Γκιλγκαμές προσπάθησε η Ανατολή να παραβιάσει για να φτάσει μέχρι τη Μεσόγειο–, η κοιλάδα του Τίγρη είναι η ραχοκοκαλιά της Μεσοποταμίας.
Αλλά ένα εθνικό, και ιδιαίτερα εθνικιστικό, κράτος που επιδίωξε με κάθε τρόπο να φέρει στα σύγχρονα τουρκικά μέτρα την οικουμενική κληρονομιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πώς μπορεί να διαχειριστεί και να θέσει υπό τον έλεγχό του μία τέτοια πολυσύνθετη και πολυεθνική παράδοση; Η πλήρης απομόνωση της περιοχής, μετά το 1922-23, οι κάθε είδους διώξεις και ο εξαναγκασμός των πληθυσμών στη μετανάστευση δεν είχαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Μόνον η καταστροφή του οικοσυστήματος θα μπορούσε να αποδώσει. Τα ποτάμια έπρεπε να υπαχθούν στην πολιτική που ονομάστηκε «αναπτυξιακή» ώστε να αλλοιωθεί πλήρως η φυσιογνωμία ολόκληρης της Ανατολικής Τουρκίας.
Το πρόγραμμα της διευθέτησης των υδάτων, με τη δημιουργία είκοσι πελώριων φραγμάτων, μπήκε σε εφαρμογή από το 1985. Εκατοντάδες παλαιά οθωμανικά χωριά, βυζαντινά κι αρμενικά κάστρα, προϊστορικοί οικισμοί, μεσαιωνικά ισλαμικά μνημεία κι αρχαιότητες εξαφανίστηκαν κάτω από τα νερά μαζί με χιλιάδες στρέμματα καλλιεργήσιμης γης, οπωρώνες και βοσκοτόπια. Το κλίμα άλλαξε, η μετανάστευση και η αστικοποίηση αυξήθηκε ραγδαία, μεγάλα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα ικανοποιήθηκαν, τοπικοί παράγοντες και φύλαρχοι ισχυροποίησαν τη θέση τους, άλλοι πούλησαν τα κοπάδια και βρέθηκαν στις ακριβές γειτονιές των μεγαλουπόλεων, άλλοι τρύπωσαν στις εργατικές συνοικίες κι ακόμα αναζητούν δουλειά.
Στο εξουθενωμένο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον η Τουρκία του 21ου αιώνα φιλοδοξεί να αναπτύξει τον τουρισμό σε αυτή τη συνοριακή περιοχή με τη βεβαρυμμένη ανθρωπογεωγραφία, τις εσωτερικές ταραχές και τους πολέμους στα όμορα κράτη. Τα περισσότερα από τα πολιτιστικά μνημεία που διασώθηκαν είναι ύψιστης σημασίας. Ορισμένα έχουν ήδη αναδειχθεί. Άλλα διατηρούν τη γοητεία της ανάμειξης στον βιωμένο χώρο και πρέπει να κοπιάσει κανείς για να τα ανακαλύψει.
Μα αυτή η γη γεννάει συνέχεια πολιτιστικές εκπλήξεις. Οι πιο πρόσφατες είναι ένας ιερός χώρος της δέκατης χιλιετίας π.Χ., με απίστευτα γλυπτά, και το πρωτοβυζαντινό παλάτι του δούκα της Μεσοποταμίας στρωμένο ολόκληρο με ψηφιδωτές παραστάσεις από θέματα της ελληνικής μυθολογίας.
