Χρύσανθος, Εκκλησία Τραπεζούντος (1933, 1973)
[Βιβλιογραφία]
Χρύσανθος, Μητροπολίτης Τραπεζούντος, Η Εκκλησία Τραπεζούντος (Επιτροπή Ποντιακών Μελετών, ανατύπωση, Αθήνα 1973)
Αρχική έκδοση
Ο τελευταίος Μητροπολίτης Τραπεζούντος, ο Χρύσανθος (Φιλιππίδης), ο οποίος διατέλεσε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών από το 1938 ως το 1941 (όταν παραιτήθηκε, μετά την εισβολή των χιτλερικών δυνάμεων στην Ελλάδα), υπήρξε μία από τις κορυφαίες προσωπικότητες της Ορθόδοξης Εκκλησίας των νεότερων χρόνων. Εξελέγη στον μητροπολιτικό θρόνο στις 18 Μαΐου 1913, στις παραμονές του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου, όταν είχε ήδη θεριέψει ο εθνικισμός που έπληξε όλες τις θρησκευτικές ομάδες (μιλλέτ) της υπό διάλυση Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με προεξάρχοντα τον νεοτουρκικό εθνικισμό, ο οποίος κορυφώθηκε μετά τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων (1912-13) και την απώλεια του μεγαλύτερου μέρους των ευρωπαϊκών εδαφών της οθωμανικής επικράτειας.
Την τραγική δεκαετία που ακολούθησε, ο Χρύσανθος αποδείχτηκε άξιος ποιμένας, με βαθιά ριζωμένη κοινωνική συνείδηση, άξιος πολιτικός και διπλωμάτης, ηγέτης μιας πόλεως και μιας περιοχής που έζησε τη Γενοκτονία των Αρμενίων, τη Ρωσική κατοχή, τις διώξεις σε βάρος του μουσουλμανικού πληθυσμού, την Επανάσταση των Μπολσεβίκων, τη φυγή των ρωσικών δυνάμεων, την άγρια τουρκική τρομοκρατία που κορυφώθηκε, τις φοβερές διώξεις, το τέλος.
Τον Οκτώβριο του 1932, στην Αθήνα, περάτωσε το επικό έργο για την Εκκλησία της Τραπεζούντος, στο οποίο προτάσσει (σσ. 27-111) τη γεωγραφική, τοπογραφική και ιστορική επισκόπηση ολόκληρου του Πόντου, αναλυτικότερα δε της επαρχίας Τραπεζούντος έως και την Κολχίδα (την παράλια ζώνη της Γεωργίας). Το 1933, το έργο δημοσιεύτηκε στον Δ-Ε τόμο του επιστημονικού περιοδικού Αρχείον Πόντου της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών, της οποίας ήταν πρόεδρος. Η επανέκδοση του 1973, από την ΕΠΜ, συνέπεσε με τη συμπλήρωση σαράντα χρόων από την πρώτη έκδοση και εξήντα από την εκλογή του Χρύσανθου στον μητροπολιτικό θρόνο της ιστορικής πρωτεύουσας του Πόντου.
Το κλασικό πλέον σύγγραμμα αποτελεί το σημαντικότερο βιβλίο αναφοράς για την ιστορία του Ανατολικού Πόντου, κυρίως στη διάρκεια της Βυζαντινής και Οθωμανικής εποχής. Όποιος θέλει να μελετήσει τον Πόντο, πρέπει εξάπαντος να το συμπεριλάβει στα δύο τρία πρώτα βιβλία που θα διαβάσει –και θα αποδελτιώσει– παρά τις δυσκολίες που θα συναντήσει (καθαρεύουσα, αρχαία και βυζαντινά τοπωνύμια δίχως αναφορά στα σύγχρονα κ.ά.).
Περιεχόμενα: Πρόλογος σσ. 3-7. Βιβλιογραφία σσ. 8-26. Η μελέτη αναπτύσσεται στις σσ. 27-782. Προσθετέα σσ. 783-807 (περιλαμβάνεται Πίναξ των εν τη επαρχία Τραπεζούντος πόλεων, κομοπόλεων, χωρίων, αρ. οικογενειών, ναών και σχολείων σσ. 791-796). Πίναξ Περιεχομένων σσ. 808-815. Πίναξ Ονομάτων (Ευρετήριο) σσ. 816-898. Διορθωτέα σσ. 899-904. Χάρται και εικόνες σ. 904. Περιλαμβάνονται 120 εικόνες, εντός κειμένου: φωτ εγγράφων, τόπων και μνημείων. Πέντε χάρτες ειδικά κατασκευασμένοι για την έκδοση, με οδηγίες του συγγραφέα, υπάρχουν σε φάκελο κολλημένο στην εσωτερική πλευρά του οπισθόφυλλου.
Σύνολο σελίδες 908, εκτός των πρόσθετων χαρτών (μαλακό εξώφυλλο).