Μ. Κορομηλά, Έφεσος (εκπομπή 3η, 2004)
[Οπτικοακουστικό υλικό]

Ο κύκλος «Έφεσος» περιλαμβάνει επτά ωριαίες εκπομπές. Το θέμα της τρίτης εκπομπής είναι ο Αποικισμός της αιγαιακής Μικράς Ασίας, όταν ο άγουρος ελληνικός κόσμος της Γεωμετρικής εποχής, Αιολείς, Ίωνες και Δωριείς, εγκαταλείπει την παλαιά Ελλάδα και φεύγει για την άγνωστη και πλούσια Ανατολή. Τα παλικάρια με τα μακριά μαλλιά, γόνοι παρηκμασμένων βασιλικών οικογενειών, αλλά και τυχοδιώκτες, πραγματοποιούν μιαν ειρηνική διείσδυση στον ξένο τόπο και εκεί αναδεικνύονται όλες οι αρετές ενός λαού που ωριμάζει γνωρίζοντας τον «άλλο». Η Έφεσος, στις όχθες του αδηφάγου ποταμού Καΰστρου (Κάυστρος, σήμερα Κιουτσούκ Μεντερές), είναι ο κατεξοχήν τόπος του συγκερασμού. Εκεί συναντιούνται οι Αθηναίοι άποικοι του 10ου π.Χ. αι. με την πρωτόγονη λατρεία της Μεγάλης Μητέρας, εκεί, στα βαλτοτόπια όπου λατρευόταν η προϊστορική θεότητα, θα συνεχίσουν να την τιμούν με σεβασμό, και εκεί θα διαπλάσουν σταδιακά τη μορφή της ημιάγριας Εφεσίας Αρτέμιδος.

---

Στην εκπομπή παρακολουθούμε την εξάπλωση των αποίκων σε όλο το μήκος της ακτής. Την διαμόρφωση των πρώτων πόλεων-κρατών. Την επικράτηση των Ιώνων και την οργάνωση του Πανιωνίου. Τη γένεση της στοάς –του πιο ανθεκτικού στον χρόνο οικοδομήματος, που παρεμβάλλεται μεταξύ κτιστού και άκτιστου κόσμου ή ανάμεσα σε δημόσιους χώρους και τους συνδέει με ιδιοφυή τρόπο, συνδέοντας μεταξύ τους και τα μέλη της κοινότητας– αλλά και τη γένεση της φιλοσοφίας, που αποτέλεσε το θεμέλιο του δυτικού πολιτισμού.

---

Το χρονικό διάστημα που καλύπτει το θέμα είναι από την Πρώιμη εποχή του Σιδήρου μέχρι την Πρώιμη Αρχαϊκή εποχή, δηλαδή περίπου από το 1000 έως το 560-550 π.Χ., όταν χτίζεται ο υπέρλαμπρος ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο, ένα μεγαθήριο στο οποίο αποτυπώνεται η τεχνολογική εμπειρία των πανάξιων Κρητικών και Σαμίων μηχανικών. Μια δεκαετία αργότερα, γεννήθηκε ο μέγας Ηράκλειτος ο Εφέσιος. Για αυτή τη μακρά χρονική περίοδο τα ιστορικά και αρχαιολογικά δεδομένα που διαθέτουμε είναι ελάχιστα. Οι Έλληνες είχαν όμως την σοφία να μεταφέρουν την ιστορία στο επίπεδο της μυθολογίας. Η υπέροχη ασάφεια των θρύλων, που συμπλέκονται κι αλληλοσυγκρούονται, είναι ό,τι άφησαν πίσω τους οι κοινωνίες που έθεσαν τα θεμέλια του ελληνισμού της Ανατολής. «Ομπρός οι δημιουργοί», ο υπότιτλος της εκπομπής, αναφέρεται σε αυτές τις πρωτοπόρες κοινωνίες που εξέθρεψαν τους μεγάλους δημιουργούς. Είναι από το «Πνευματικό Εμβατήριο» του Άγγελου Σικελιανού. Όχι μόνον επειδή ο Σικελιανός επικαλείται τον Ηράκλειτο και το Αρτεμίσιο της Εφέσου, αλλά γιατί τον εμπνέουν εκείνα τα γιγάντια αναστήματα που έπλασαν το ελληνικό πνεύμα. «Πρωτάκουστες βαρείες με ζώνουν Αρμονίες». Η μελοποίηση του «Εμβατηρίου» από τον Μίκη Θεοδωράκη και η φωνή της Μαρίας Φαραντούρη προσδίδουν στο έργο την ηρωική δόνηση που θα ήθελε ο ποιητής.

---

Ο χώρος είναι: το Αιγαίο και τα νησιά Χίος, Σάμος, Κρήτη, η αιγαιακή ακτή της Μικρασίας και, κυρίως, το τμήμα που ονομάστηκε Ιωνία, με επίκεντρο την Έφεσο, «βασιλίδα» των ιωνικών πόλεων της πρώιμης αρχαιότητας (μαζί με τη Μίλητο, τη μητέρα των αποικιών του Εύξεινου). Οι επτά εκπομπές για την Έφεσο ανήκουν στην ραδιοφωνική σειρά «Ταξιδεύοντας στον χώρο και τον χρόνο», που μεταδιδόταν κάθε Σάββατο πρωί από το Δεύτερο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και, κατά διαστήματα, από το Πρώτο Πρόγραμμα.

Κώστας Γιαννακόπουλος, τεχνικός ηχοληψίας (Οκτ. 2004). Μαρίνα Κόκορη, επεξεργασία ηχογραφημένου υλικού – τελική μορφή για το ΑΠΑΝ (2015)