Κυριακίδης, «Το Βολερόν» (1939)
[Βιβλιογραφία]

Πολυσέλιδη πραγματεία στη σειρά Βυζαντιναί μελέται. Ο σοφός Κυριακίδης καταπιάνεται με ένα από τα δυσεπίλυτα ζητήματα της Βυζαντινολογίας: τη γεωγραφική τοποθέτηση και οριοθέτηση των διοικητικών περιφερειών της Αυτοκρατορίας, την ιστορική τους εξέλιξη και τις (συχνές) ανακατατάξεις συνόρων, τις επεκτάσεις, τις συνενώσεις και λοιπές διοικητικές μεταβολές. Εδώ, στο Δεύτερο Βιβλίο της σειράς, ενότητα IV (σσ. 289-494) η διοικητική περιφέρεια (ή «θέμα», όπως αποκαλούσαν οι Βυζαντινοί αυτού του είδους τις στρατιωτικές και διοικητικές οντότητες) είναι το Βολερόν.

Μετά την εξέταση των γραπτών πηγών, ο μελετητής αντικρούει διάφορες απόψεις προηγούμενων ερευνητών σχετικά με τη θέση κλπ της περιοχής, αποδεικνύει ότι το Βολερόν δεν ήταν πόλη αλλά περιφέρεια, η οποία από τον 11ο αιώνα αντιστοιχούσε με ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης Δυτικής Θράκης, δηλαδή από τον Νέστο μέχρι τη δυτική πλευρά των εκβολών του Έβρου∙ πρωτεύουσα η Μοσυνόπολις (ερειπωμένη σήμερα βυζαντινή πολιτεία στα δυτικά της Κομοτηνής). Αργότερα, το «θέμα» Βολερού συνενώθηκε με το «θέμα» Στρυμόνος (έδρα οι Σέρρες) κι έτσι η περιφέρεια Βολερού και Στρυμόνος κάλυψε μεγάλο μέρος της «βαλκανικής Μεσοποταμίας». Με δυο λόγια, η ιστορία του Βολερού είναι σε μεγάλο βαθμό η ιστορία της Δυτικής Θράκης στη Μεσοβυζαντινή και Υστεροβυζαντινή εποχή, ενώ υπάρχουν πολλές αναφορές και σε όλον τον περίγυρο μέχρι το Μελένικο και τη Φιλιππούπολη στα βόρεια, τον Στρυμονικό κόλπο στα νοτιοδυτικά, αλλά ακόμα και το «θέμα» Θεσσαλονίκης.

Στο τέλος του μελετήματος υπάρχει «Πίναξ των μνημονευθέντων εν τοις ανωτέρω αρχόντων των εξετασθέντων ΄θεμάτων’» σσ. 486-494. Περιλαμβάνονται τα «θέματα»: Θράκης, Μακεδονίας, Αδριανουπόλεως, Φιλιππουπόλεως – Βερόης – Μόρας και Αχριδώς, Θεσσαλονίκης, Ζαγορίου (Μελενίκου), Αχρίδος, Δυρραχίου κ.ά.

Εντός κειμένου υπάρχουν ορισμένες ασπρόμαυρες φωτογραφίες, οι περισσότερες σπανιότατες επειδή απεικονίζουν βυζαντινά μνημεία της Δ. Θράκης που δεν υπάρχουν πια. Δυστυχώς η τυπογραφική απόδοση είναι κάκιστη.