EAM. Από τη νεολιθική Μαγνησία στο ΕΑΜ: «Η Κουροτρόφος» του νεολιθικού Σέσκλου (μάνα με το μωρό της), 4800-4500 π.Χ.
[Φωτογραφικό υλικό]
Τίτλος
EAM. Από τη νεολιθική Μαγνησία στο ΕΑΜ: «Η Κουροτρόφος» του νεολιθικού Σέσκλου (μάνα με το μωρό της), 4800-4500 π.Χ.
Περιγραφή
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (Αθήνα). Έκθεση Νεολιθικού Πολιτισμού, Aίθουσα 5 (ισόγειο) φωτ. 38α. Αυτό το μοναδικής ομορφιάς και τρυφερότητας έργο είναι ένα πήλινο ειδώλιο (σωζόμενου) ύψους 16,5 εκ. Βρέθηκε στον άρτια οργανωμένο προϊστορικό οικισμό Σέσκλο στο στρώμα της Νεώτερης Νεολιθικής ΙΙ (4800-4500). Ανασκαφές Χρήστου Τσούντα, αρχές του περασμένου αιώνα. «Η Κουροτρόφος», όπως την ονόμασαν οι αρχαιολόγοι, είναι μια καθιστή γυναικεία μορφή που κρατά σφιχτά στην αγκαλιά της το μωρό της. Το εξαιρετικό πλάσιμο του νεανικού κορμιού, η συγκινητική σχέση μάνας και βρέφους και η δυναμική αυτής της σύνθεσης καθηλώνει τον θεατή σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην προσέξει εξαρχής ότι λείπει το κεφάλι της νεαρής γυναίκας. Το σώμα της είναι ευθυτενές και καλλίγραμμο, με αρμονικές αναλογίες – παρότι το κάτω μέρος των ποδιών της είναι αδιαμόρφωτο. Έχει λίγο παραπάνω πάχος στις λαγόνες, ίσως και λόγω της πρόσφατης εγκυμοσύνης, αλλά τίποτα δεν θυμίζει τον σωματότυπο της νεολιθικής γυναικείας φιγούρας με τα έντονα στεατοπυγικά χαρακτηριστικά, τα οποία συμμαζεύονται σταδιακά στη διάρκεια της Νεώτερης Νεολιθικής εποχής.
Πάντως «η Κουροτρόφος» του Σέσκλου είναι μοναδική –τουλάχιστον στον ελληνικό χώρο– κι είναι μοναδική από κάθε άποψη. Πρώτον ότι η εξαιρετικά καλά πλασμένη μορφή δεν κάθεται κατάχαμα, όπως τόσες άλλες, αλλά σε ένα βαρύ τετράποδο σκαμνί (μια καρέκλα δίχως πλάτη ή ένα «θρονί» όπως το λέει ο Δ. Θεοχάρης). Αυτό αναγκάζει τον δημιουργό να πλάσει πολύ καλύτερα το σώμα, γιατί είναι αδύνατον να το αφήσει λίγο ή περισσότερο αδιαμόρφωτο, όπως στις ξαπλωμένες, τις όρθιες και τις καθισμένες κάτω μορφές. Επιπλέον, η γυναίκα δεν είναι γυμνή. Είναι ολόκληρη σκεπασμένη, από τον λαιμό μέχρι τα άκρα των χεριών και των ποδιών, ντυμένη με ένα λεπτό και τελείως εφαρμοστό ρούχο. Αλλά αυτό το ζήτημα έχει χωρίσει τους μελετητές σε δύο ομάδες απόψεων: οι μεν υποστηρίζουν ότι «η Κουροτρόφος» είναι ντυμένη κι ότι το ολόσωμο ένδυμα είναι διακοσμημένο με σκούρες καστανές παράλληλες γραμμές και σπείρες στην κοιλιά και στα οπίσθια, οι δε πιστεύουν ότι είναι γυμνή και σκεπασμένη ολόκληρη, αυτή και το βρέφος, με δερματοστιξία (τατουάζ). Η πρώτη άποψη φαίνεται πολύ πιο πιθανή. Σε αυτή την περίπτωση, θα τολμούσε κανείς να υποθέσει ότι φορούσε παντελόνια, εφόσον ξεχωρίζουν τα δυο της πόδια, τα πλασμένα χωριστά. Η άποψη ότι το ρούχο είναι τόσο αραχνοΰφαντο ώστε να επιτραπεί να φανούν τα πόδια δεν μπορεί να σταθεί, διότι οι διακοσμητικές γραμμές ή ταινίες συνεχίζονται εμφανέστατα και στις μέσα πλευρές των ποδιών. Κοκκινόχρωμο τατουάζ έχει στα άκρα: παλάμες και κοντά στα δάχτυλα των ποδιών. Αξίζει, επίσης, να δει κανείς και την πίσω πλευρά του ειδωλίου, όπου οι γραμμές χάνουν τον απλό διακοσμητικό τους χαρακτήρα κι αποκτούν λειτουργική μορφή: μοιάζουν με σχοινιά που συγκρατούν το ρούχο στην πλάτη, κάτι σαν περιζώνιο που ίσως συγκρατεί και το στήθος. Μπορεί όλο αυτό να υποδηλώνει κάποιο πυκνό τατουάζ ή απεικονίζει μια ζώνη;
Ένα ακόμα ζήτημα που εξακολουθεί να θέτει αναπάντητα ερωτήματα είναι το νόημα και η χρήση αυτού του ειδωλίου. Αυτή η μάνα, έτοιμη να θηλάσει το μωρό της, απεικόνιζε μια θεά (τη Μεγάλη Θεά της γονιμότητας), ή ήταν μία απλή θνητή σε περιβάλλον μητριαρχίας, ή ένα αντικείμενο λατρείας-σύμβολο της μητρότητας και της ευφορίας;
Ως προς τη χρήση, σχεδόν όλοι συμφωνούν ότι πρέπει να ήταν λατρευτική. Αλλά και εδώ υπάρχουν τουλάχιστον δύο ερμηνείες. Είτε ήταν τελετουργική: σε κάποιες γιορτές-ιερές συγκεντρώσεις θα τοποθετούσαν όλα αυτά τα ανθρωπόμορφα έργα της μικρογλυπτικής σε έναν χώρο για να τα λατρέψουν όλοι μαζί, να τα παρακαλέσουν, να τους εκφράσουν τους φόβους, τις ανάγκες, τις ευχαριστίες τους, είτε η χρήση ήταν ιδιωτική, ενδοοικογενειακή: τα τοποθετούσαν στα πλινθόκτιστα σπίτια τους ίσως σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο, κάτι σαν εικονοστάσι (όπως πιστεύει ο Γ. Χουρμουζάδης για την περίπτωση του Σέσκλου και του Διμηνιού, όπου δεν βρέθηκε τίποτα σχετικό με λατρευτικό χώρο, ούτε καν υπαίθριο ιερό ή βωμός). Είναι γεγονός ότι τα περισσότερα νεολιθικά ειδώλια βρέθηκαν σε οικιστικούς χώρους κι όχι σε τάφους. Σε μερικούς οικισμούς κάποια ιδιαίτερης μορφής οικοδομήματα ερμηνεύονται σαν λατρευτικά-τελετουργικά.
Πάντως «η Κουροτρόφος» του Σέσκλου είναι μοναδική –τουλάχιστον στον ελληνικό χώρο– κι είναι μοναδική από κάθε άποψη. Πρώτον ότι η εξαιρετικά καλά πλασμένη μορφή δεν κάθεται κατάχαμα, όπως τόσες άλλες, αλλά σε ένα βαρύ τετράποδο σκαμνί (μια καρέκλα δίχως πλάτη ή ένα «θρονί» όπως το λέει ο Δ. Θεοχάρης). Αυτό αναγκάζει τον δημιουργό να πλάσει πολύ καλύτερα το σώμα, γιατί είναι αδύνατον να το αφήσει λίγο ή περισσότερο αδιαμόρφωτο, όπως στις ξαπλωμένες, τις όρθιες και τις καθισμένες κάτω μορφές. Επιπλέον, η γυναίκα δεν είναι γυμνή. Είναι ολόκληρη σκεπασμένη, από τον λαιμό μέχρι τα άκρα των χεριών και των ποδιών, ντυμένη με ένα λεπτό και τελείως εφαρμοστό ρούχο. Αλλά αυτό το ζήτημα έχει χωρίσει τους μελετητές σε δύο ομάδες απόψεων: οι μεν υποστηρίζουν ότι «η Κουροτρόφος» είναι ντυμένη κι ότι το ολόσωμο ένδυμα είναι διακοσμημένο με σκούρες καστανές παράλληλες γραμμές και σπείρες στην κοιλιά και στα οπίσθια, οι δε πιστεύουν ότι είναι γυμνή και σκεπασμένη ολόκληρη, αυτή και το βρέφος, με δερματοστιξία (τατουάζ). Η πρώτη άποψη φαίνεται πολύ πιο πιθανή. Σε αυτή την περίπτωση, θα τολμούσε κανείς να υποθέσει ότι φορούσε παντελόνια, εφόσον ξεχωρίζουν τα δυο της πόδια, τα πλασμένα χωριστά. Η άποψη ότι το ρούχο είναι τόσο αραχνοΰφαντο ώστε να επιτραπεί να φανούν τα πόδια δεν μπορεί να σταθεί, διότι οι διακοσμητικές γραμμές ή ταινίες συνεχίζονται εμφανέστατα και στις μέσα πλευρές των ποδιών. Κοκκινόχρωμο τατουάζ έχει στα άκρα: παλάμες και κοντά στα δάχτυλα των ποδιών. Αξίζει, επίσης, να δει κανείς και την πίσω πλευρά του ειδωλίου, όπου οι γραμμές χάνουν τον απλό διακοσμητικό τους χαρακτήρα κι αποκτούν λειτουργική μορφή: μοιάζουν με σχοινιά που συγκρατούν το ρούχο στην πλάτη, κάτι σαν περιζώνιο που ίσως συγκρατεί και το στήθος. Μπορεί όλο αυτό να υποδηλώνει κάποιο πυκνό τατουάζ ή απεικονίζει μια ζώνη;
Ένα ακόμα ζήτημα που εξακολουθεί να θέτει αναπάντητα ερωτήματα είναι το νόημα και η χρήση αυτού του ειδωλίου. Αυτή η μάνα, έτοιμη να θηλάσει το μωρό της, απεικόνιζε μια θεά (τη Μεγάλη Θεά της γονιμότητας), ή ήταν μία απλή θνητή σε περιβάλλον μητριαρχίας, ή ένα αντικείμενο λατρείας-σύμβολο της μητρότητας και της ευφορίας;
Ως προς τη χρήση, σχεδόν όλοι συμφωνούν ότι πρέπει να ήταν λατρευτική. Αλλά και εδώ υπάρχουν τουλάχιστον δύο ερμηνείες. Είτε ήταν τελετουργική: σε κάποιες γιορτές-ιερές συγκεντρώσεις θα τοποθετούσαν όλα αυτά τα ανθρωπόμορφα έργα της μικρογλυπτικής σε έναν χώρο για να τα λατρέψουν όλοι μαζί, να τα παρακαλέσουν, να τους εκφράσουν τους φόβους, τις ανάγκες, τις ευχαριστίες τους, είτε η χρήση ήταν ιδιωτική, ενδοοικογενειακή: τα τοποθετούσαν στα πλινθόκτιστα σπίτια τους ίσως σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο, κάτι σαν εικονοστάσι (όπως πιστεύει ο Γ. Χουρμουζάδης για την περίπτωση του Σέσκλου και του Διμηνιού, όπου δεν βρέθηκε τίποτα σχετικό με λατρευτικό χώρο, ούτε καν υπαίθριο ιερό ή βωμός). Είναι γεγονός ότι τα περισσότερα νεολιθικά ειδώλια βρέθηκαν σε οικιστικούς χώρους κι όχι σε τάφους. Σε μερικούς οικισμούς κάποια ιδιαίτερης μορφής οικοδομήματα ερμηνεύονται σαν λατρευτικά-τελετουργικά.
Χρόνος λήψης
17/3/2014
Πρωτότυπο
Ναι
Πηγή
Διαδίκτυο
Έγχρωμη
Ναι
Λέξεις - Κλειδιά
Γυναίκες.
Εθνικό Αρχαιολ. Μουσείο Αθηνών / ΕΑΜ Αθήνα.
Ειδώλιο.
Θεσσαλία.
Κεραμική.
Μαγνησία Θεσσαλίας.
Νεολιθική εποχή.
Παιδί, παιδιά.