Αραπίνης, Το Δουργούτι των προσφύγων (2023)
[Βιβλιογραφία]
Παντελής Αραπίνης, Το Δουργούτι των προσφύγων: «Η πόλη των Παρτιζάνων». Το πρόσωπο μιας χαμένης πολιτείας, (Εκδόσεις Ιδιομορφή, Σπάρτη 2023)
Το 1856 διανοίχτηκε ο δρόμος Αθήνας-Τρίπολης. Στο Δουργούτι έμειναν εργάτες από το Χέλι Κορινθίας που δούλευαν στο τμήμα Αθήνα-Κόρινθος ή, κατ' άλλη εκδοχή, στην υπεραστική γραμμή Αθήνα-Τρίπολη. Γι' αυτό η περιοχή στα τέλη του 19ου αιώνα ονομαζόταν «Χελιώτικα».
Μια άλλη παλιά ονομασία της περιοχής είναι το «Ντομούζ Νταμέ» (domuz dam, σπίτι των γουρουνιών). Η λέξη είναι τουρκική και με αυτή την ονομασία οι παλιότεροι κάτοικοι αποκαλούν την περιοχή μέχρι σήμερα. Η ονομασία αυτή της αποδόθηκε γιατί, όταν την πρωτοκατοίκησαν οι πρόσφυγες, υπήρχαν εκεί δύο τουλάχιστον μεγάλα χοιροτροφεία. Ειρωνικά κάποιοι πρόσφυγες μετά την εγκατάστασή τους αποκαλούσαν το Δουργούτι «Βενετία», εξαιτίας των ρυακιών με τα βρωμόνερα, τα οποία κυλούσαν στα δρομάκια ανάμεσα στις παράγκες.
Η ονομασία Δουργούτι είναι παλιά. Ο Κώστας Μπίρης θεωρεί ότι η περιοχή αυτή ανήκε σε έναν Αθηναίο κτηματία, τον Δουρούτη ή Δουργούτη. Την άποψη αυτή ενισχύει και το γεγονός ότι στον Μεσοπόλεμο πολλές εφημερίδες το αναφέρουν ως Δουργούτη και ότι πολλοί σύλλογοι της περιοχής είχαν σαν επιθετικό προσδιορισμό το Δουργούτη και όχι Δουργούτι, π.χ. Μικρασιατική Ένωση Δουργούτη. Ο Αθανάσιος Δουρούτης ήταν ο ιδρυτής του εργοστασίου επεξεργασίας μεταξιού στα χρόνια του Όθωνα, στο οποίο οφείλει το όνομά του το Μεταξουργείο (σήμερα στεγάζει την Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων). Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, το όνομα ή είναι παραφθορά του Ντομούζ Νταμέ ή προέρχεται από κάποιον Ντουργούτ Αγά που κατείχε μεγάλο μέρος της περιοχής. [...] Τα πρώτα δημογραφικά στοιχεία αναφέρουν ότι το 1920 – δηλαδή πριν από την έλευση των προσφύγων – υπήρχαν 1.684 κάτοικοι.
Οι πρώτοι Αρμένιοι πρόσφυγες έφθασαν στην Ελλάδα το 1914, όταν άρχισαν [στην Οθωμανική Αυτοκρατορία] οι διωγμοί. Σύμφωνα με έρευνα του Μάικ Τσιλιγκιριάν, οι πρώτες 100 αρμενικές οικογένειες έφθασαν στο Δουργούτι το 1921. Μετά το 1922 πολλαπλασιάστηκαν οι αφίξεις Αρμενίων από τις περιοχές των Αδάνων, της Σεβάστειας και της Κιλικίας. […]’ (Από το Πρώτο Μέρος αυτού του συγκλονιστικού βιβλίου)