Καταρτζής, Εγκώμιο του φιλοσόφου (1786, 1955)
[Βιβλιογραφία]
Δημήτριος Καταρτζής, Κ.Θ.Δημαράς, Εγκώμιο του φιλόσοφου, μακαρισμός του ορθόδοξου, ψόγος του άθεου, ταλάνισμα του δεισιδαίμονα, Κ.Θ. Δημαράς (επιμ.), (Αθήνα 1955)
Αρχική έκδοση
Ο Δημήτριος Φωτιάδης-Καταρτζής (Κ/Πολη π. 1730 - Βουκουρέστι 1807) ήταν μία από τις σημαντικότερες μορφές του νεοελληνικού Διαφωτισμού και εξέχουσα φυσιογνωμία των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών. Είχε μεγάλο ενδιαφέρον για την ελληνική γλώσσα, καθώς και για τη μόρφωση και την εκπαίδευση των νέων παιδιών. Αυτά τα δύο ενδιαφέροντα κυριαρχούν στο έργο του. Συνέταξε μία από τις πρώτες γραμματικές της σύγχρονης ελληνικής, ενώ τα κυριότερα συγγράμματά του έχουν παιδαγωγικούς στόχους. Οι φιλοσοφικές του αντιλήψεις αναπτύσσονται στο δοκίμιό του Γνώθι σαυτόν.
Το ρητορικό έργο Εγκώμιο του φιλόσοφου, του 1785 ή 1786, παραδίδεται από τον Πατμιακό Κώδικα ΧΝΔ΄. Επίσης, ο Κώδικας m.g. 1162 της Ρουμανικής Ακαδημίας μας προσφέρει μία άλλη μορφή του κειμένου, του 1792, σε «αιρετή» πια γλώσσα, μετά την εγκατάλειψη της γλωσσικής προσπάθειας του συγγραφέα. Το έργο εκδόθηκε το 1830 στην Κωνσταντινούπολη παραφρασμένο σε αρχαΐζουσα γλώσσα από τον Νικόλαο Λογάδη, μία μορφή που επανεκδόθηκε το 1869 στην Ερμούπολη της Σύρου. Εδώ, ο Καταρτζής επιτίθεται στη δεισιδαιμονία, που ήταν στόχος και των Γάλλων Εγκυκλοπαιδιστών. Την παραλληλίζει με την αθεΐα, ενώ εξαίρει την Ορθοδοξία, που επάγεται την τέλεια μακαριότητα. (Το λήμμα της Wikipedia είναι εμπεριστατωμένο και δίνει πολλά στοιχεία για αυτή τη φυσιογνωμία της μαχόμενης ελληνικής διανόησης του 18ου αιώνα)Περιεχόμενα: Εισαγωγή (σσ. 7-8) και Σχόλια (σσ. 31-62) του Κ. Θ. Δημαρά. Το κείμενο του Καταρτζή, σσ. 11-30, Γλωσσάριο, σσ. 65-66. Σύνολο σσ. 68, μαλακό εξώφυλλο (17x24 εκ.).