Γαϊτάνου-Γιαννιού, «Επαρχία Δέρκων» Β΄ Θρακικά 13 (1940)
[Βιβλιογραφία]

H Αθηνά Γαϊτάνου-Γιαννιού, γεννημένη στο Μακροχώρι / σήμερα Μπακίρκιοϊ της Επαρχίας Δέρκων, μελετάει τα 47 θρακικά χωριά και προάστια και τους 4 οικισμούς που υπάγονταν έως τα 1923 στην Μητρόπολη Δέρκων.

Γεωγραφικά, η παλαιότατη αυτή Μητρόπολη της Ανατολικής Θράκης / Ευρωπαϊκής Τουρκίας περιέβαλλε με τα εδάφη τής εκκλησιαστικής της δικαιοδοσίας όλο το πολεοδομικό συγκρότημα της ιστορικής Κ/Πολης: από τη Θάλασσα του Μαρμαρά έως τον Άνω Βόσπορο και την άμεση ενδοχώρα – σχημάτιζε δηλαδή ένα ημικύκλιο γύρω από την οθωμανική πρωτεύουσα. Οι χιλιάδες Ρωμιοί που ζούσαν στην Επαρχία, θύματα της Συνθήκης για την Υποχρεωτική Ανταλλαγή Πληθυσμών (Συνθήκη της Λωζάννης, 1923), αναγκάστηκαν να εκκενώσουν τα πατρογονικά τους. Από την Ανταλλαγή εξαιρέθηκαν μόνον όσοι ζούσαν σε δυο προάστια του Μαρμαρά και τρία του Άνω Βοσπόρου, δηλαδή σε ένα μικρό τμήμα της Επαρχίας, το οποίο περιελήφθη στη ζώνη της Κ/Πολης όπου θα παρέμεναν οι Ρωμιοί Κωνσταντινουπολίτες. Έτσι, διασώθηκε με πέντε ενορίες η συρρικνωμένη Μητρόπολη Δέρκων που εδρεύει στα Θεραπειά του Βοσπόρου.

Η ΑΓΓ, συγκεντρώνοντας στοιχεία και συντρίμμια, ανασυνθέτει τον κοινωνικό χώρο όπως ήταν πριν από την Ανταλλαγή. Ο κοινοτικός βίος και οι κοινές υποχρεώσεις, η κοινωνική πρόνοια, οι εκκλησίες, τα σχολεία, τα τοπικά προϊόντα, τα επαγγέλματα, οι ασχολίες, οι συντεχνίες και τα σωματεία, ακόμα κι ένα σύντομο ιστορικό, δίνονται για κάθε μία από τις 47 ρωμαίικες κοινότητες, που αναγράφονται με αλφαβητική σειρά στο μελέτημα.

Το δεύτερο μέρος της μονογραφίας (τ. 13) αρχίζει από το Μακροχώρι σσ. 108-134. Ακολουθούν: Μικρός Τσεκμετζές σσ. 134-139, Μπαχτσέκιοϊ σσ. 139-140, Μπογάζκιοϊ σ. 140, Μπουγιούκδερέ σσ. 141-142, Νειχωράκι και Νταγιάκαδίν σ. 143 κλπ. Λίγες αλλά σπάνιες φωτ (BW) μάλλον κακά τυπωμένες. Παροράματα του α΄ μέρους υπάρχουν στη σ. 430 του τόμου 13.

Για το πρώτο μέρος της μονογραφίας, όπου και Χάρτης της Επαρχίας σ. 169, δες: Γαϊτάνου-Γιαννιού, «Επαρχία Δέρκων» Α΄ Θρακικά 13 (1940).