Βρυώνης, Η παρακμή του Ελληνισμού (1996)
[Βιβλιογραφία]

Από τον Πρόλογο «Το ερέθισμα για τη συγγραφή του βιβλίου αυτού ήταν το ενδιαφέρον μου για δύο θέματα που από καιρό με προβλημάτιζαν: πρώτον ο εξελληνισμός της Ανατολικής Μεσογείου στην αρχαιότητα και, δεύτερον, η μακραίωνη αναμέτρηση των δύο κληρονόμων της ημιεξελληνισμένης Αν. Μεσογείου - δηλαδή της βυζαντινής κοινωνίας και την κοινωνίας του Ισλάμ. Η παρακμή του βυζαντινού Ελληνισμού εστιάζεται σε αυτήν την περιοχή και σε αυτήν την εποχή, όπου οι δύο διαδικασίες ακολούθησαν συγκλίνουσα πορεία για τελευταία φορά. Ίσως ήταν υπερβολικά τολμηρό το ότι ανέλαβα τη διερεύνηση του θέματος αυτού, που καλύπτει τεράστιο γεωγραφικό και χρονικό εύρος και προϋποθέτει γνώσεις τριών διαφορετικών ειδικευμένων ιστορικών (του βυζαντινολόγου, του ισλαμολόγου, και του τουρκολόγου). Τώρα που το έργο αυτό αποπερατώθηκε, τα λόγια που μου είπε ο Helmut Ritter σε ένα εστιατόριο της Πόλης το 1959, και που τότε μου είχαν φανεί σαν πρόκληση, παίρνουν διαφορετικό νόημα. Ο διάσημος αυτός ανατολιστής μου είπε απλά και ήρεμα, ότι ήταν αδύνατο να γράψει κανείς την ιστορία του μεγάλου αυτού πολιτισμικού μετασχηματισμού …».

Το κλασικό έργο του καθηγητή Σπύρου Βρυώνη είναι το βασικότερο μελέτημα για τη βυζαντινή Ανατολή και τους Χριστιανούς της ευρύτερης Μικράς Ασίας (σημερινής Ασιατικής Τουρκίας) την περίοδο της μετάβασης, όταν, μετά τη μάχη στο Μαντζικέρτ (1071), εξαπλώνονται οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι τουρκογενείς νομάδες, οι οποίες ιδρύουν εμιράτα κι άλλες κρατικές οντότητες στα αλλοτινά βυζαντινά, αρμενικά και αραβικά εδάφη. Παρά τον μισό αιώνα που πέρασε από την αγγλική έκδοση (1971), το μελέτημα θα παραμείνει για πολύν καιρό πολύτιμο (μολονότι «μακρό και περίπλοκο», όπως γράφει ο συγγραφέας στον Πρόλογο της ελληνικής έκδοσης, αναγνωρίζοντας την πυκνότητα των πληροφοριών και την περιπλοκότητα των πολιτικοκοινωνικών καταστάσεων που ερευνά). Η ελληνική έκδοση είναι ένας άθλος, παρά τις αβλεψίες και την έλλειψη οργάνωσης στα τοπωνυμικά, ακόμα και τα κάποια τυπογραφικά λάθη που υπάρχουν –τουλάχιστον στην αρχική έκδοση· ίσως να έγιναν διορθώσεις στην επανέκδοση του 2008.

Περιεχόμενα:
Πρόλογος στην Ελληνική Έκδοση. Πρόλογος. Α' Η Βυζαντινή Μικρά Ασία τις παραμονές της τουρκικής κατάκτησης. Β' Πολιτική και στρατιωτική κατάρρευση του Βυζαντίου στη Μικρά Ασία. Γ' Αρχές του μετασχηματισμού. Δ' Παρακμή της Εκκλησίας τον 14ο αιώνα. Ε' Εξισλαμισμός. ΣΤ' Η απώλεια της βυζαντινής Μικράς Ασίας και ο βυζαντινός κόσμος. Ζ' Βυζαντινά κατάλοιπα στην Μικρά Ασία. Ανακεφαλαίωση. Εκτενείς Σημειώσεις και Βιβλιογραφία σσ. 441-626. Ευρετήριο. Συνοδεύεται από χάρτη της Μικράς Ασίας στον 11ο αι. και άλλους μικρότερους ιστορικούς χάρτες. Σύνολο σελ 666 (24x17 μαλακό εξώφυλλο).