Morgenthau, Τα μυστικά του Βοσπόρου (1998)
[Βιβλιογραφία]

Η εκδοτική ιστορία του συνταρακτικού Ημερολογίου του πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη (1913-1916), που κυκλοφόρησε επανειλημμένα από το 1918-1919 με διαφορετικούς τίτλους –κάτι που δημιουργεί μια κάποια σύγχυση– έχει ενδιαφέρον. Δεν είναι καν σίγουρο αν η αρχική έκδοση στα αγγλικά είναι αυτή που κυκλοφόρησε στο Λονδίνο χωρίς αναφορά χρονολογίας, αλλά πιθανότατα το 1918: The Secrets of the Bosphorus by Ambassador Henry Morgenthau, Constantinople 1913-1916 (with 19 Illustrations) (Hutchinson & co., London [1918]) ή εκείνη που κυκλοφόρησε με άλλο τίτλο στη Νέα Υόρκη το 1919: Ambassador Morgenthau's Story (Garden City, N.Y.: Doubleday). Και οι δύο εκδόσεις έχουν ψηφιοποιηθεί και υπάρχουν στο διαδίκτυο στις παρακάτω διευθύνσεις: https://archive.org/details/secretsofbosphor00morg/page/n7/mode/2up και https://archive.org/details/ambassadormorge00morggoog/page/n11/mode/2up

Πάρα πολύ εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι το βιβλίο μεταφράστηκε αμέσως στα ελληνικά και η πρώτη ελληνική έκδοση κυκλοφόρησε στην Κωνσταντινούπολη το 1919, όταν η πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας βρισκόταν υπό Συμμαχική Κατοχή και επικρατούσαν οι ψευδαισθήσεις. Τα στοιχεία της πρώτης ελλ. έκδοσης: Ερρίκου Μοργκεντάου, Είκοσιν εξ μήνες εν Τουρκία, Μιχαήλ Σωφρονιάδης (μτφρ), (έκδοσις του Τυπογραφείου «Εστίας», Κωνσταντινούπολις 1919).

Οι εκδόσεις Τροχαλία κυκλοφόρησαν πρώτη φορά το έργο τον Ιανουάριο του 1986. Η επόμενη έκδοση κυκλοφόρησε με Πρόλογο του εκδότη Γρηγόρη Τρουφάκου (σ. 15) τον Οκτ. του 1994 και η τρίτη επαυξημένη έκδοση, με νέο Πρόλογο του εκδότη (σσ. 11-13) και πλουσιότατο εικονογραφικό υλικό, τον Σεπτέμβριο του 1998. Τόσο ο Πρόλογος του Αχ. Γ. Λαζάρου (σσ. 17-34) όσο και τα (210) σχόλια του Ι. Κασεσιάν αποτελούν ουσιαστική συμβολή στην κατανόηση εκείνης της φοβερής εποχής. Ο πρέσβης των ΗΠΑ, έμπιστος άνθρωπος και καλός φίλος του προέδρου Ουίλσον (Thomas Woodrow Wilson, στην προεδρία: Μάρτιος 1913 - Μάρτιος 1921), δεν περιγράφει μόνο τα πολιτικά, πολεμικά και διπλωματικά γεγονότα που έζησε στη διάρκεια της θητείας του στην Πόλη, αλλά και τους συστηματικούς διωγμούς σε βάρος των Χριστιανών και τις φρικαλεότητες της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Ο ίδιος είχε συνεχείς επαφές με τα ανώτατα κυβερνητικά και στρατιωτικά στελέχη. Οι περιγραφές και οι κρίσεις του για τον Ενβέρ, τον Ταλάατ και τους λοιπούς είναι σπάνιες μαρτυρίες, έστω κι αν σε ορισμένα σημεία φαίνονται εμπαθείς, αλλά ενδεικτικό της αποστροφής του για τα αδιανόητα εγκλήματα που συνέβαιναν υπό το σκότος του Πρώτου Πολέμου και της απόγνωσής του για την τήρηση της αμερικανικής ουδετερότητας, που καταντούσε συνενοχή, είναι ότι παραιτήθηκε από την πρεσβευτική θέση τον Ιανουάριο του 1916. Με αυτά τα λόγια αρχίζει το προτελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του: «Μετά την αποτυχία μου να σταματήσω την εξόντωση των Αρμενίων, η Τουρκία έγινε φρικτό μέρος για μένα» (σ. 497).

Ενδεικτική Βιβλιογραφία σσ. 521-527. Ευρετήριο κυρίων ονομάτων σσ. 529-540. Σύνολο σελ. 542, μαλακό εξώφυλλο.